২৬. ঝুক’ লিলিৰ বিননি

I AM BEAUTIFUL THE WAY I AM

When you come here, wear warm clothes as my breath is freezing cold

When you see my frozen waters, do not walk over me as I may break apart

When you come across animals and birds, please don’t harm them ­-they are my protectors

When you return, go as you found me -don’t leave anything behind.

I, your Dzükou, am NATURE! Pledge to preserve and protect me

DO NOT BURN ME, DO NOT LITTER.

অথনি প্ৰথমবাৰৰ বাবে ট্ৰেকাৰ্ছ শিৱিৰলৈ উঠি যাওঁতে বাৰাণ্ডাত লগাই থোৱা বেনাৰ এখনে মোৰ দৃষ্টি আকৰ্ষণ কৰিছিল৷ Nagaland State Disaster Management Authorityৰ বেনাৰ৷ Southern Angami Youth Organisationএ লগাইছে৷ তাত এইদৰে লিখা আছিল৷ ট্ৰেকাৰ্ছৰ প্ৰতি মনৰ কথা যেন প্ৰকাশ কৰিছে ঝুক’ ভেলীয়ে! আহ্বান জনাইছে, ইয়ালৈ অহা সকলোকে উদ্দেশ্য কৰি৷

নাগালেণ্ড-মণিপুৰৰ উমৈহতীয়া সম্পদ ঝুক’ ভেলীৰ প্ৰধান বিশেষত্ব কি বুলি সুধিলে উত্তৰটো হ’ব, বায়-ডাইভাৰ্চিটি অৰ্থাৎ জৈৱ-বৈচিত্ৰ্য৷ উদ্ভিদ বিজ্ঞানীৰ ব্যাখ্যা অনুযায়ী উপত্যকাটোক আগুৰি ৰখা সেউজীয়া অঞ্চলটোত থকা গছ-গছনিবোৰ হৈছে Betula utilis, Rhododendron, Gaultheria, Peiris formosa, Lyonia ovalifolia, Lithocarpus pachyphylla, Quercus lamelosa, Ilex, Taxus wallichiana, Juniperus recurva আৰু Symplocos৷ প্ৰায় ২,৪০০ মিটাৰ উচ্চতাৰ মূল উপত্যকাটোত ডাঙৰ গছ-বিৰিখ নাই৷ তাৰ পৰিৱৰ্তে ঘাঁহ-বনজাতীয় আৰু ঢেঁকীয়াজাতীয় উদ্ভিদৰহে পয়োভৰ৷ সেউজীয়া মখমলী চাদৰখনৰ আঁৰৰ এনেকুৱা উদ্ভিদবোৰ হৈছে Lilium mackliniae, Euphorbia sikkimensis, Rhodiola heterodonta, Polygonatum verticillatum, Satyrium nepalensis, Primula, Caltha palustris, ঘাঁহ, Sinarundinaria rolloana, Anemone, Aconitum nagarum, A. elswii, Thalictrum, Selinium, Oenanthe, Ligularia, Carex, Juncus, Osmunda claytonia vestita আৰু Potentilla৷

প্ৰাকৃতিক সৌন্দৰ্য আৰু পৰ্যটনৰ ফালৰ পৰা এইখন এখন গুৰুত্বপূৰ্ণ থলী৷ শীত কালত ঝুক' ভেলীত তুষাৰপাত হোৱা দেখা যায়৷ শীতৰ অন্তত অহা বসন্ত ঋতুত গুলপীয়াৰঙী Dzükou lily (Lilium mackliniae) ফুল পৰিলক্ষিত হয়৷ ঝুক’ লিলি এনে এবিধ ফুল যাক একমাত্ৰ এইটো উপত্যকাতহে দেখা যায়৷ তাকো বছৰত মাত্ৰ এবাৰেই ফুলে, মে’-জুন মাহত৷ ঘাঁহ আৰু চাপৰ বাঁহজাতীয় গছ (Sinarundinaria rolloana)বোৰৰ মাজে মাজে গজে৷ আনহাতে পূব হিমালয়ত সুলভ চাপৰ আৰু ঘন বাঁহজাতীয় গছবিধ ঝুক’ উপত্যকাত সৰহ পৰিমাণত পোৱা যায়৷ বাঁহ অৰণ্যৰ মাজত বগা বৰণৰ ঝুক’ লিলি (Lilium chitrangadae)ও কম পৰিমাণে ফুলে৷

নাগালেণ্ডত ঝুক' লিলি আৰু মণিপুৰৰ অংশত মণিপুৰী লিলি বা Siroi lily বুলি কোৱা গুলপীয়া ৰঙৰ ফুলবিধ প্ৰথমে দৃষ্টিগোচৰ হৈছিল কিংডন ৱাৰ্ডৰ৷ সেয়া আছিল ১৯৪৮ চন৷ উখৰুলৰ পৰা ১০ কিল’মিটাৰ আঁতৰত অৱস্থিত ২,৬৬০ মিটাৰ উচ্চতাৰ Siroi hillৰ এঢলীয়াত সেয়া দেখা গৈছিল৷ ইংৰাজ উদ্ভিদবিদজনৰ দ্বিতীয় পত্নী Jean Macklinৰ নামেৰে ফুলবিধৰ নাম ৰখা হৈছিল Lilium mackliniae Sealy৷ নাগালেণ্ড-মণিপুৰৰ মূল আৰু প্ৰশস্ত  ঝুক’ ভেলীৰ ৪ বৰ্গ কিল’মিটাৰ এলেকাত সৰ্বাধিক পৰিমাণে ফুলে ঝুক’ লিলি ফুল৷ ই হৈছে উত্তৰ-পূৰ্বাঞ্চলৰ বিখ্যাত পুষ্প উপত্যকাৰ বিশেষ আকৰ্ষণ৷ Siroi hillৰ পৰা ১৫ কিল’মিটাৰ পূবে উখৰুল জিলাৰ অন্তৰ্গত ২,৮১০ মিটাৰ ওখ Ngainoi hill আৰু ২,৮৪০ মিটাৰ ওখ Ngaire hillৰ এঢলীয়াতো এই ফুল দেখা যায়৷

ঝুক’ উপত্যকাটোক আগুৰি ৰখা বৃক্ষহীন পৰ্বতৰ শিখৰ আৰু এঢলীয়াতো আছে লিলি ফুলবিধ৷ নৱেম্বৰৰ পৰা মাৰ্চ মাহলৈকে এই অঞ্চলসমূহে প্ৰচণ্ড শীত সহ্য কৰিবলগীয়া হয়৷ বাঁহনি-ঘাঁহনিবোৰ সম্পূৰ্ণৰূপে শুকাই যায়৷ তেনে সময়তে অভাবনীয়ভাৱে বিয়পে বনজুই৷ প্ৰাকৃতিক বন-বিৰিখৰ বাবে প্ৰতিটো অগ্নিকণা হৈ পৰে প্ৰলয়ংকৰী৷ জুই লগাৰ পাছত ছায়ে ঢাকি পেলায় পৰ্বতৰ উপৰিভাগ৷ বতৰ অনুকূল হ'লেই চাপৰ বাঁহজাতীয় গছবিধ গজিবলৈ লয়৷ আগতীয়াকৈ ওলোৱা বাবে আন আন গছবোৰ এইবিধৰ সমানে গজাত আৰু বঢ়াৰ দৌৰত ব্যৰ্থ হয়৷ ঝুক’ লিলিৰ মাটিৰ ওপৰৰ অংশ আৰু পৰি ৰোৱা গুটিবোৰ বনজুইত পুৰি ছাই হৈ যায়৷ আলুবোৰ উপৰিভাগৰ পৰা হিচাপতকৈ বেছি তললৈ সোমাই যায়৷ এসময়ত গজালি ওলায় যদিও ছাই আৰু মাটিৰ অধিক তলত পৰি ৰোৱাৰ বাবে ঘপকৈ ওলাই আহিব নোৱাৰে৷ লহপহকৈ আগে-ভাগে ডাঙৰ হোৱা বাঁহবোৰৰ প্ৰতাপত বৰ কষ্ট কৰি বাঢ়িব লগা হয়৷ এই কাৰণতে উপত্যকাটোত ঝুক’ লিলি ফুল বছৰি কমি অহা বুলি গৱেষকৰ দ্বাৰা প্ৰতিপন্ন হৈছে৷ বনজুই যদি সঘনাই লাগি থাকে তেনেহ’লে চাপৰ বাঁহৰ অাগ্ৰাসনত অন্যান্য বনৰীয়া ফুলগছবোৰ এদিন নোহোৱা হৈ পৰিব পাৰে বুলিও আশংকা ব্যক্ত কৰা হৈছে৷

বছৰি লগা বনজুয়ে এনেকৈয়ে প্ৰভাৱ পেলাই আহিছে ঝুক’ লিলিৰ ওপৰত৷ ২০০৬ চনত চলোৱা এটা অধ্যয়নত এইটো পোৱা গৈছিল৷ পৰ্বতৰ বক্ষত অতীজতকৈ তুলনামূলকভাৱে বনাগ্নিৰ প্ৰকোপো বঢ়া দেখা গৈছে৷ বনজুই আৰু বনজুইত ইন্ধন যোগোৱা বাঁহগছৰ উপনিৱেশ এতিয়াই সীমাবদ্ধ নকৰিলে অহা ১০ বছৰত ঝুক’ লিলি নোহোৱা হৈ যাব বুলি অধ্যয়নত সদৰি হৈছে৷ ১৯৯০ চনৰ পৰা ২০০৭ চনলৈ চলোৱা পৰীক্ষা-নিৰীক্ষাই ইয়াকে প্ৰমাণ কৰিছে যে বাঁহৰ ঘনত্বই প্ৰতি বছৰে ফুলৰ ঘনত্ব কমাই আনিছে৷ ঝুক' ভেলীক উত্তৰ-পূৰ্বাঞ্চলৰ পুষ্প উপত্যকা হিচাপে বৰ্তাই ৰাখিবলৈ হ'লে ঝুক’ লিলি আৰু জৈৱ-বৈচিত্ৰ্যৰ সংৰক্ষণ অতীব জৰুৰী কথা হৈ পৰিছে৷

অত্যধিক পৰিমাণে এইফালে আমি দেখা পোৱা, পৰিস্থিতিতন্ত্ৰ আৰু জৈৱ বৈচিত্ৰ্যত বিৰূপ প্ৰভাৱ পেলোৱা চাপৰ জাতৰ বাঁহবিধ কোনো সৃষ্টিশীল কামত কিবা প্ৰকাৰে প্ৰয়োগ হয়নে নহয় মই নাজানো৷ চাহগছে ইয়াক আঁতৰাব পাৰিবনে নাই সেয়াও বিচাৰ্য৷ Siroi hillত স্থানীয় মানুহে ঘনকৈ গজা এনে বাঁহগছবোৰ অদৰকাৰী বুলি ভাবিয়ে চাগৈ এবাৰ হাল বাই পুলিয়ে-পোখাই নাইকিয়া কৰাৰ প্ৰচেষ্টা চলাইছিল৷ আমাৰ ফালে পুষ্প সজ্জা ভাল পোৱা লোকসকলে ঘৰ সজাবৰ বাবে এজাতি চাপৰ বাঁহ টাবত ৰোৱা দেখোঁ৷ এইবিধেই চাগৈ৷ ডিফুৰ ৰিক্ৰিয়েশ্বন পাৰ্কতো কেইবা প্ৰজাতিৰ বাঁহ সংৰক্ষণ কৰা হৈছে৷ পৰিসংখ্যাৰ ফালৰ পৰা উত্তৰ-পূৰ্বাঞ্চল হৈছে ভাৰতবৰ্ষৰ ৬০ শতাংশ বাঁহৰ এলেকা৷ আধুনিক প্ৰক্ৰিয়াৰে বিজ্ঞানসন্মতভাৱে ব্যৱহাৰ কৰিলে এই উদ্ভিদবিধে অঞ্চলটোৰ অৰ্থনৈতিক বুনিয়াদ তথা বিকাশত সহায় কৰিব পাৰে বুলি বহু আগতেই সদৰি হৈ গৈছে৷ বিপৰীতে, বাঁহৰ অভাৱত কাগজ কল বন্ধ হৈ পৰাৰো ৰেকৰ্ড নথকা নহয়৷ ভাৰতত পোৱা ৫৭ প্ৰজাতিৰ বাঁহৰ ভিতৰত উত্তৰ-পূবত ৪৪ বিধেই পোৱা যায়৷ মণিপুৰত ৩৫ বিধ উপলব্ধ৷ তাৰে ১২ বিধৰ ব্যৱসায়িক প্ৰয়োগ আছে৷ ভাবিছোঁ, এইবিধৰো কিবা সুপ্ৰয়োগ থকা হ'লে!

বাৰ্ষিক বনজুই আৰু ঝুক’ লিলিৰ সংখ্যা হ্ৰাস, ঝুক' ভেলীত সেউজ আৱৰণ সৃষ্টিৰে আমাৰ মন ভুলোৱা চাপৰ বাঁহবিধ উভয়ৰে গুৰুতৰ কাৰণ হিচাপে পৰিগণিত হৈছে৷ সৃষ্টি আৰু ধ্বংসৰ মাজত চলি অহা যুঁজখনৰ কাৰক হিচাপে ঠাৱৰ হোৱা আপদীয়া বনজুইৰ গ্ৰাসৰ পৰা বন-বননি যদি বচাই ৰখা নহয়, বনজুইৰ পাছত ভৰ্‌ভৰ্‌ কৰে ওলাই অহা বাঁহগছৰ ঔপনিৱেশিক শ্ৰীবৃদ্ধি যদি নিয়ন্ত্ৰণ কৰা নহয়, পৰ্বতৰ বুকুত সোমাই থকা ঝুক' লিলিৰ আলুবিলাক বাঁহ প্ৰজাতিৰ দপদপনিত বতৰ আৰু সময়মতে সাৰ পাই উঠিব নোৱাৰিব৷ তেনেকুৱা হ’লে অনাগত দিনত ঝুক’ লিলি অদৃশ্য হৈ যোৱাৰ সম্ভাৱনাই অধিক৷ ধুৰুপ যে তাৰ লগতে এই অঞ্চলত পোৱা অন্যান্য লেণ্ড অৰ্কিডসমূহৰো অস্তিত্ব বিপন্নমুখী হৈ আহিছে৷ বিষয়টো নিঃসন্দেহে অতি গম্ভীৰ আৰু স্পৰ্শকাতৰ৷

ঝুক’ ভেলী আৰু Siroi hillলৈ বছৰি অহা হাজাৰ হাজাৰ পৰ্যটকৰ অমনযোগী কাৰ্যকলাপৰ বাবে ঝুক’ লিলিৰ প্ৰাকৃতিক গৃহভূমি ধ্বংসপ্ৰাপ্ত হৈ আছে বুলি ইতিপূৰ্বে ঠাৱৰ হৈ গৈছে৷ সকলো সময়তে এই উপত্যকাটোত অন্তহীন সেউজীয়াৰ পয়োভৰ থাকে৷ মিজোৰামৰ লুংলেই, অৰুণাচল প্ৰদেশৰ মেন-চু-খাত ইয়াৰ অনুৰূপ মখমলী আৱৰণে লুকুৱাই ৰখা ইংৰাজী আখৰ ডব্লিউটো ওলোটাই দিলে যেনেকুৱা হ’ব তেনেকুৱা প্ৰাকৃতিক গঠনৰ টিলা দেখিবলৈ পোৱা যায় বুলি পঢ়িবলৈ পাইছোঁ৷ উত্তৰ ছিক্কিমৰ জেমিথাং আৰু মণিপুৰ-নাগালেণ্ডৰ ঝুক’ ভেলী সমপৰ্যায়ৰ বুলি ধৰা হয়৷ দেখাগৈ হ’লে নাই৷ সেইফালে এনেকুৱা বাঁহেই আছে নে ঘাঁহেই আছে এতিয়ালৈ নাজানো৷ ঝুক’ লিলিযে নাথাকিব সেইটো কিন্তু খাটাং৷

ইণ্টাৰনে’টত Dzükou Valley, Nagaland আৰু Aster Field, Coloradoৰ তুলনামূলক অধ্যয়ন এটা কিছুদিনৰ আগতে পঢ়িবলৈ পাইছিলোঁ৷ উত্তৰাখণ্ডৰ Valley of Flowersৰ উল্লেখেৰে তাত এইদৰে লিখিছে… The montane grasslands of Colorado are blessed with an abundant blossom of asters, but if you visit the Dzükou Valley, you will see the moorland covered up in a colourful drape of flowers. While Uttarakhand’s Valley of Flowers may be more famous, but Dzükou Valley is a stunningly less crowded alternative to it.

শ্বাসৰুদ্ধকাৰী ঝুক' ভেলী হৈছে মানৱ জাতিলৈ প্ৰকৃতিৰ অনন্যসুন্দৰ উপহাৰ৷ ইয়াক পৰিষ্কাৰ কৰি ৰখাৰ লগতে ঝুক' লিলিৰ সংৰক্ষণ এই সময়ত অতি দৰকাৰী প্ৰসংগ৷

শেহতীয়াভাৱে, ৫ জুনৰ বিশ্ব পৰিৱেশ দিৱসৰ সৈতে সংগতি ৰাখি ইম্ফলৰ মিনুথঙত অৱস্থিত Manipur Mountaineering and Trekking Association (MMTA) আৰু নাগালেণ্ডৰ কিগ্‌ৱেমাত অৱস্থিত Nagaland Association for Adventure Mountaineering and Education (NAAME)ৰ নামৰ সংগঠন দুটাই যৌথ উদ্যোগক্ৰমে Mission Clean Dzükou কাৰ্যসূচী হাতত লৈছিল৷ 'Connecting People with Nature'ক মূলমন্ত্ৰ হিচাপে লৈ উভয় ৰাজ্যৰ ৬৪জন ট্ৰেকাৰ্ছে মাহজোৰাকৈ ভাগ লোৱা কাৰ্যসূচীৰ মূল কাম আছিল ঝুক' ভেলী পৰিষ্কাৰ কৰা আৰু ঝুক' লিলিৰ যত্ন লোৱা৷