.৩. খনমা গে’টত এখন্তেক…

পুৱা ৭.৪৫ বাজো বাজো৷ ক'হিমালৈ যাত্ৰা আৰম্ভ হ'ল৷ আমাৰ গাড়ী (NL01T6327)খন আগে আগে৷ সিখন (NL07T0295) পাছে পাছে৷ চিপ্‌চিপীয়া বৰষুণ৷ হ’লেও চিন্তা নাই৷ দুয়োখনৰে কেৰিয়াৰত থকা টোপোলা-টাপলিবোৰ নীলা তিৰপালেৰে ভালদৰে ঢাকি দিয়া হৈছে৷ এঢলীয়াৰে লাহে লাহে দুয়োখন গাড়ী ভিলেজ চাৰ্কুলাৰ ৰ’দলৈ নামিল৷ তাৰ পাছত খনমালৈ সোমোৱা শিলগুটি দিয়া ৰাস্তাটো অতিক্ৰম কৰি সোনকালেই মূল পথত উঠিলহি৷ কম সময়তে ড্ৰাইভাৰৰ সৈতেও বন্ধুত্ব হৈ গ’ল৷ ছুম’খনৰ চালকজনৰ নাম Kebinyu Angami৷ মজবুত শৰীৰৰ আংগামী লোক৷ পঞ্চাশোৰ্ধ হ’ব৷ তামোল খোৱাৰ অভ্যাস এটা আৰম্ভণিতেই চকুত পৰিছে৷ থাউকাল চেহেৰাৰে এই মানুহবোৰ খোজে-কাটলে, কামে-কাজে, গীতে-মাতে যেন সদা আনন্দময়৷ অথচ অশান্তি আৰু বিষাদৰ জংগী নৈ পাৰ হৈ গৈছে তেওঁলোকৰ মূৰৰ ওপৰেদি৷ দুটাই শব্দ, স্বাধীন নাগালেণ্ড৷ এতিয়াও নিমিলা অংক৷

আমাৰ বাঁওহাতে সৌখন খনমা৷ পকা ৰাস্তাটোৰ পৰাই পাহাৰৰ ওপৰলৈ দেখা পাই আছোঁ৷ সেইখন খনমাৰে এ. জেদ. ফিজো নহয়, অইন এজনেহে প্ৰকৃতপক্ষে স্বাধীনতাৰ সপোন দেখুৱাইছিল নগাসকলক৷ তেজৰ সম্পৰ্কত তেওঁ আছিল ফিজোৰ ভায়েক৷ পাছলৈ ফিজোৰ আটাইতকৈ ঘনিষ্ঠ বন্ধু, যি বন্ধুত্ব নগা সমাজৰ বাবে অতিশয় গুৰুত্বপূৰ্ণ বুলি পৰিগণিত হৈছিল৷ নগা পাহাৰৰ বুৰঞ্জীত ফিজোৰ পাছতে সবাতোকৈ চৰ্চিত তেওঁৰ নাম৷ স্বভাৱত ধীৰ-স্থিৰ, নগা-প্ৰীতিত টলবল এজন জনপ্ৰিয় আৰু দূৰদৰ্শী নেতা৷ প্ৰথম নগা বুদ্ধিজীৱী কোন বুলি সুধিলে তেওঁৰ নামটোৱে কোৱা হয়৷ সঁচা অৰ্থত চিন্তাবিদ আৰু সুবক্তা৷ কোনোবাই কয়, ফিজোৰ চকু, কাণ আৰু মুখ আছিল সেই মেধাৱী লোকজন৷ জ্ঞানৰ অসীম ভাণ্ডাৰ মানুহজনক বহুতে ফিজো বা মুইভাতকৈও অধিক জনপ্ৰিয় বুলি মানে৷ ফিজো এন.এন.চি.ৰ সভাপতি হৈ থাকোঁতে তেৱেঁই সম্পাদক আছিল৷ নগাসকলৰ মনৰ খবৰ সম্বলিত প্ৰথমখন স্মাৰক-পত্ৰ লিখিছিল তেৱেঁই৷ নগাৰ ইতিহাসত তেওঁৰ এখন সুকীয়া আৰু বিশিষ্ট আসন আছে৷ তেওঁৰ নাম থেয়াইউ চাখ্ৰে'৷ খনমাৰ গৌৰৱ৷

ফিজো আৰু চাখ্ৰে', খনমা গাঁৱৰ মেৰহুমা খেলৰ এই দুয়ো ভাতৃৰ সংগ্ৰামৰ ৰাস্তা এদিন বেলেগ বেলেগ হৈ পৰিল৷ চাখ্ৰে' অহিংস, ফিজো সশস্ত্ৰ৷ ফিজো যোদ্ধা, চাখ্ৰে' স্থিতপ্ৰজ্ঞ৷ সপোন একেটাই, বাট বেলেগ৷ লক্ষ্য একেই হ'লেও আদৰ্শৰ পাৰ্থক্য আহি পৰিল৷ সশস্ত্ৰ পন্থাই নগা জাতিলৈ ধ্বংস যজ্ঞ মাতি আনিব বুলি চাখ্ৰে'ৰ ধাৰণা পৰিষ্কাৰ আৰু স্থিৰ৷ ফিজো তাৰ সম্পূৰ্ণ বিপৰীত৷ সশস্ত্ৰ সংগ্ৰামত বিশ্বাসী আৰু আপোচহীন তেওঁ৷ মতাদৰ্শক লৈ দুয়োৰে অন্তৰ্দ্বন্দ্ব আৰম্ভ হ'ল৷ ইফালে ফিজোপন্থী কাইটো ছেমাৰ নেতৃত্বত নগা গেৰিলা বাহিনী গঠন কৰা হৈছে৷ তেওঁলোকে ভাবে, নগাৰ স্বাধীনতা ভাৰত শক্তিৰ পৰা বলেৰে কাঢ়ি লোৱাৰ বিকল্প উপায় একো নাই৷ স্বাধীন নাগালেণ্ডৰ উমৈহতীয়া স্বপ্ন সাকাৰ কৰাক লৈ মূৰ দাঙি উঠা অহিংসা আৰু হিংসাৰ যুঁজখন ক্রমান্বয়ে বাঢ়িবলৈ ধৰিলে৷ চাখ্ৰে'ৰ অহিংস নীতিত অসন্তুষ্ট আৰু ক্ষুব্ধ ফিজো৷

ইমকং মেৰেন, জেছোকো আদিয়ে চাখ্ৰে'ৰ পন্থা সমৰ্থন কৰিলে যদিও প্ৰায়বোৰেই থিয় দিলে চাখ্ৰে'ৰ বিৰুদ্ধে৷ খনমা গাঁওখন, ইশ্বাক শ্বু, জেছেই হুৰেই আদি ফিজোৰ পক্ষত৷ এন.এন.চি.য়ে নগা পাহাৰত সমান্তৰাল চৰকাৰ চলাব ধৰিলে৷ ভাবুকি, অপহৰণ, কৰ সংগ্ৰহ আদি নিৰ্বিবাদে চলিব লাগিল৷ সৰ্বত্ৰ এন.এন.চি.ৰ দখল হৈ গৈছে৷ এন.এন.চি.ৰ নিৰ্দেশতহে সকলো হয়৷ নামমাত্ৰ চৰকাৰী শাসন চলে ক'হিমাৰ পৰা৷ সৈনিক মকৰল, অস্ত্ৰ আহৰণ, সংঘৰ্ষ আদিও চলিব লাগিল৷ নগা গেৰিলাৰ ক্ষিপ্ৰতাত দিশহাৰা হৈ পৰিল ভাৰতীয় সুৰক্ষা বাহিনী৷ আনহাতে এন.এন.চি.ৰ কাণ্ড-কাৰখানাৰ বিৰুদ্ধে মাত কোনেও নামাতিলেও চাখ্ৰে' হৈ ৰ'ল ব্যতিক্রম৷ অহিংস নীতিৰ সপক্ষে তেওঁ অনৰ্গল যুক্তি দাঙি ধৰি গ'ল য'তে-ত'তে ৷ চাখ্ৰে' হৈ পৰিল ফিজো বা নগা গেৰিলা শক্তিৰ একমাত্ৰ বিৰোধী শক্তি৷ এসময়ত খনমা গাঁওবাসীৰ অধিকাংশই বুজি পালে যে চাখ্ৰে'ৰ পথটোহে শুদ্ধ৷ ফিজোৰ পথটো নহয়৷

দিন যোৱাৰ লগে লগে ভয়-ভাবুকিৰে ভৰা হিংসাত্মক আইন অমান্য আন্দোলনে গা কৰি উঠিল আংগামীৰ মাজত৷ এন.এন.চি. আৰু আছাম ৰাইফলছৰ যুযুধান ৰূপ৷ উত্তৰ-পূবত উগ্ৰপন্থী দমন অভিযানৰ সূচনা কৰি ১৯৫৩ চনৰ ৪ এপ্ৰিলৰ নিশা খনমাত থকা চাখ্ৰে’ৰ ঘৰত আছাম ৰাইফলছে খানাতালাচী চলালে৷ ৩ মে’ তাৰিখেও অভিযান চলিল খনমাত৷ আমি আজি যাবলগীয়া ভিশ্বেমা, ঝাখামা, কিগ্‌ৱেমা, ফেশ্বামা আদিতো সশস্ত্ৰ পুলিচ বাহিনীয়ে খানাতালাচ অব্যাহত ৰাখিলে৷ কন্যাক অধ্যুষিত টুৱেনচাঙৰ ফালে গৈ নেতাসকলে আত্মগোপন কৰিলে৷ বন্দুক সাজিব জনা কন্যাক নগাসকলৰ তৎপৰতাত গেৰিলা বাহিনীও তেতিয়াই পূৰাদমে সাজু হৈ উঠিল৷ ফিজোৰ নেতৃত্বাধীন জংগী পন্থীৰ যুদ্ধৰ দুন্দুভি বাজি উঠিল নগা পাহাৰত৷

নগাৰ স্বাধীনতাৰ স্বাৰ্থত হিংসাত্মক আন্দোলন বা গেৰিলা যুদ্ধৰ সপক্ষে থকা ফিজো এফালে৷ অহিংস পন্থাত অচল-অটল চাখ্ৰে' আনফালে৷ স্বৰূপ বেলেগ, দুয়ো কিন্তু নগাৰ স্বাধীনতা সংগ্ৰামী সেনানী৷ খনমাৰ কাষৰ ৰুখোমাত বহা সভাত চাখ্ৰে'ক এন.এন.চি.ৰ পৰা অপসাৰিত কৰা হ'ল৷ ১৯৫৫ চনৰ নৱেম্বৰ মাহত ক'হিমাৰ পঞ্চায়ত ভৱনত অনুষ্ঠিত এক সভাত দুই চিৰবন্ধু প্ৰকাশ্যে ৰূপান্তৰিত হ'ল চিৰবৈৰীলৈ৷ আঁতৰি গ'ল ইজন সিজনৰ পৰা৷ নিজ হাতে গঢ়া এন.এন.চি. এৰি থৈ গুচি গ'ল৷ সংগঠনৰ ভিতৰৰ সকলো কথা জনা চাখ্ৰে'ক ধৰিবৰ বাবে ফিজোৱে নিৰ্দেশ জাৰি কৰিলে৷ এন.এন.চি.ৰ সমান্তৰাল চৰকাৰৰ প্ৰশাসনিক বিভাগৰ পৰা জাৰি কৰা হ'ল মৃত্যুৰ পৰোৱানা, 'আহজা'৷ ফিজোৰ নিৰ্দেশপুষ্ট এন.এন.চি. গেৰিলা বাহিনীৰ সম্ভাব্য আক্রমণৰ পৰা লুকাই আত্মগোপন কৰিবলগীয়া হ'ল চাখ্ৰে'ই৷ চাখ্ৰে'ক বিচাৰি খনমা চলাথ কৰা হ'ল৷ কিন্তু তেওঁক গাঁৱত পোৱা নগ'ল৷ শ্বিনেমাত থকা তেওঁৰ প্ৰেয়সী কেহুইনৰ ঘৰ ঘেৰাও কৰিলে গেৰিলা বাহিনীয়ে৷ শোৱাপাটীৰ পৰা চাখ্ৰে'ক টানি চোঁচৰাই নিয়া হ'ল কাষৰ জংঘললৈ৷ গছত বান্ধিলে৷ বুট জোতাৰে গচকিলে৷ দাঁত ভাঙিলে৷ ৪৮ ঘণ্টা ধৰি চলিল অবৰ্ণনীয় অত্যাচাৰ৷ ফলস্বৰূপে ১৯৫৬ চনৰ ১৬ জানুৱাৰীত চাখ্ৰে'ই মৃত্যুবৰণ কৰিলে৷ মৃত্যু পৰ্যন্ত অস্বীকাৰ কৰিলেও ফিজোৰ নিৰ্দেশতেই চাখ্ৰে'ক হত্যা কৰা হ'ল বুলি নগা সমাজৰ সন্দেহ থাকি গ'ল৷ চাখ্ৰে'ৰ হত্যাকাণ্ডই আজিও জোকাৰি যায় নগা সমাজক৷ কোনে হত্যা কৰিলে চাখ্ৰে'ক? তাকে লৈ ভয়ানক পৰিস্থিতি হোৱাৰ সম্ভাৱনা এটা আহি পৰিছিল খনমা গাঁৱত৷ বয়োজ্যেষ্ঠসকলৰ প্ৰচেষ্টাত কোনো ৰকম ৰক্তাক্ত প্ৰতিশোধ নোহোৱাকৈ ৰ'ল যেনিবা৷

খনমা গাঁৱৰ সন্তান থেয়াইউ চাখ্ৰে'ৰ বংশৰ প্ৰতিজনে তেতিয়াই সংকল্প লৈছিল, কোনো কালে ফিজোৰ কাষত আৰু বন্দুক লৈ থিয় নহ'ব৷ আমিও নেদেখিলোঁ খনমাবাসী কোনো এজনকে৷ আনকি বন্দুকধাৰী পুলিচৰ লোকো নেদেখিলোঁ৷ তাকেলৈ খনমাৰ নতুন প্ৰতিনিধিৰ কঁকালৰ খোঁচনিত আগৰ প্ৰজন্মবোৰৰ ক্ষেত্ৰত অনবৰতে থকাৰ দৰে এম. টুৱেণ্টি ল'ডেড ৰিভলভাৰ এতিয়া আৰু নাই বুলিয়েই ধাৰণা কৰিছোঁ৷

সেইখনেই খনমা, আমি অলপ আগতে এৰি অহা খনমা, যাৰ কাহিনীৰ অন্ত নাই৷ লাহে লাহে খনমা আৰু আমাৰ, পৰস্পৰৰ মাজত দূৰত্ব বাঢ়ি আহিছে৷ গে’ট পাৰ হ’লেই দেখা আৰু নাপাম৷ ‘‘খনমা গে’টতে ব্ৰেক মাৰিব লাগে দেই সাথী৷ অলপ চাবলে’ আছে৷” উত্তৰত চালকজনে ‘হ’ব’ বুলি শলাগিলে৷ অন্য কোনো গাড়ী-মটৰ নাই৷ ৰাস্তাটো খালী৷ কম সময়তে সেইখিনি পালোঁহি আমি৷ গাড়ী ৰ’ল মাত্ৰক সকলোৱেই নামি দিলোঁ৷ কৌতূহল এটা আগৰে পৰা আছিলেই৷ আহোঁতে ৰোৱা হোৱা নাছিল৷

এইখিনিৰ পৰা খনমালৈ ১ কিল’মিটাৰ৷ সৌটো মাইল প'ষ্টত স্পষ্ট কৰি থোৱা আছে৷ অথচ কালি কিহেযে পাইছিল! কথা ওলালত অৰুণদা, সুবীৰ আৰু মোৰ খুব হাঁহি উঠিল৷ চেঙেলীয়া চালকজনৰ বিৰুদ্ধে সমালোচনাত্মক বাক্যবাণ এৰিলে সুবীৰে৷ ''টেক্সী চলালেই নহয়, মাইলৰ খুঁটালৈ দৃষ্টি ৰাখিব লাগে৷ আশে-পাশে কি ক'ত আছে জানিব লাগে৷ ৰাস্তাবিলাক পুংখানুপুংখভাৱে চিনিব লাগে৷ বিশেষকৈ যেতিয়া গাড়ীত কোনো পৰ্যটকৰূপী পেচেঞ্জাৰ উঠে৷'' মই কিন্তু বেয়া পোৱা নাছিলোঁ৷ গৈ থাকিলে জুলুকী পালোঁগৈহেঁতেন আৰু৷ জীৱনটোক তেনেদৰেই মাজে মাজে এৰি দিব লাগে৷ চিলা উৰুৱাওঁতে টাকুৰীৰ পৰা সূতা এৰাৰ নিচিনাকৈ৷ সূতা নিছিগিলেই হ'ল৷

কেমেৰা লৈ ফটো তোলা শেষ নহ’লেই, দীপমইনাৰ মাৰুতি ভানখন আহি পালে৷ এইবাৰ তেওঁলোককহে গৈ থাকিবলৈ নিৰ্দেশ দিয়া হ'ল, আমাৰ ফালৰ পৰা৷ ''ইয়াত অকণমান সময় লাগিব দেই৷ ইণ্টাৰনে’টত দেখি থকা খনমা গে’ট এতিয়া চকুৰ আগত পাইছোঁ৷ ভালকৈ নাচামনে কিবা? চাবই লাগিব দিয়কচোন৷'' তেওঁ হাঁহিলে৷ ''আহি থাকক৷ মই আগত আছোঁ৷'' ভানখন গ'লগৈ৷

খনমা তোৰণ নৌপাওঁতেই কেইমিটাৰমান আঁতৰত এটা ভিউ পইণ্ট এৰি থৈ আহিছোঁ৷ তাৰ পৰা পাহাৰৰ দৃশ্যৰাজি চাব পাৰি৷ Come again বুলি বৰ বৰ হৰফেৰে লিখা আছে গে’টখনত৷ বুজি পাইছোঁ, আমাকো পুনৰবাৰ খনমাৰ বুকুত প্ৰৱেশ কৰিবলৈ আহ্বান জনোৱা হৈছে৷ এই তোৰণখন সজা হৈছিল ২০০৫ চনত৷ ক’লা বৰণৰ মাৰ্বলৰ ফলক লগোৱা শিলৰ স্তম্ভ ওচৰে-পাজৰে কেইবাটাও দেখা গৈছে৷

Khonoma Gate বুলি আৰম্ভ কৰা ফলকখনত পঢ়িলোঁ… This Khonoma Gate was constructed by Mr. Rho-U Kuotsu Kikramia (Age-group) of Thevomia khel of Khonoma village. The traditional age-group consisted of 53 men and 52 women born in the late 1950’s and early 1960’s.

While family and clan provide identity to the person and thehu/kichuki (communal dormitory-cum-meeting place) nurtures him, the age-group helps him to attain his highest potentials. The age-group is the training ground for next generation leadership even while providing the cement for maintaining and strengthening the fabric of village society. Every member of the village belongs to one age-group. The motto of age-group is service to society.

This gate is dedicated to unity, peace and progress of Khonoma people and was officially handed over to Khonoma Village Council on the 25^th October 2005.

We shall ever remain grateful to land donors Mr. Hiebi Vakha, Yieseno clan of Semomia khel, for land on the upper side of the gate and Khonoma Women Union on the lower side.

Inaugurated by Mr. Neiphiu Rio, hon’ble Chief Minister of Nagaland on the 25^th October 2005.

কাষৰ অন্য এখন ফলকত আছে Rho-U Kuotsu Kikramiaৰ ৫৩ গৰাকী সদস্যৰ নাম৷ তাৰে ৪০জন জীৱিত, ১৩জন মৃত৷ নগা মানুহৰ এনেদৰে ৰেকৰ্ড ৰখা কামটো শলাগিবলগীয়া৷ শিল কটাততো ক'বই নালাগে৷ এক্সপাৰ্ট৷ জাৰ্মানী-পাগল পুতুলদায়ো সেয়ে এইবাৰ চিন্তা কৰিছে, ৰাছিয়া বিশ্বকাপ ২০১৮ আহি আছে৷ নিজৰ সমানেই ওখ জোখৰ গোটা শিল এটাত বিশ্বকাপটো কটোৱাব৷ তেওঁৰ আগন্তুক আয়োজনৰ মাত্ৰাটো এইবাৰ সিয়েই কৰি তুলিব একক আৰু অনন্য৷ এই সংক্ৰান্তত যোগাযোগো চলি আছে৷

তলেৰে পাৰ হৈ Welcome to Khonoma বুলি লেখা ফালে গ'লোঁ৷ সোঁৱে-বাঁৱে দুখন ফলক আছে৷ এফালে ইংৰাজীত আনফালে আংগামীত খোদিত John Bosco Jasokieৰ কবিতা ‘My Beautiful Homeland’. কি লিখিছেনো বুলি পঢ়িবলৈ আৰম্ভ কৰি দিলোঁ৷

While in distant land away,

I contemplate the beauty of my homeland.

It brings solace, it brightens my spirit.

My yearning for you is never so great

Till I depart from you,

The land of my nativity.

Adorned with rivers and mountains,

Your magnificence surpasses human descriptions.

I recall the harvest time with ruptures,

When the moon and stars with rare brilliance shine,

Brightening our way as we carry the crops home

My beautiful homeland.

দুবাৰকৈ নাগালেণ্ডৰ মুখ্য মন্ত্ৰী হোৱা জে. বি. জাচুকি ৰাজনীতিকৰ উপৰি খেলুৱৈ, গীতিকাৰ আৰু গায়কো আছিল৷ ২০০৫ চনৰ ২০ অক্টোবৰত তেওঁৰ মৃত্যু ঘটিছে৷ তেওঁ লিখি থৈ যোৱা অৰ্থবহ পংক্তিকেইটাক বিশিষ্ট ৰূপত ইয়াত স্থান দিয়া হৈছে৷ এনেকুৱা মৰ্যাদা আন ক'তো, অন্ততঃ প্ৰৱেশ পথৰ তোৰণত আগতে দেখা মোৰ মনত নপৰে৷ আংগামীৰ একক বৈশিষ্ট্য বুলিয়ে ক'ব লাগিব৷ 

আংগামী নগাসকলৰ Chakru নামে এবিধ ৰোমাণ্টিক গীত আছে৷ কালি Dovipie Innত খুব উৎসুকতাৰে এখন টুৰিষ্ট গাইডৰ পাত লুটিয়াই যাওঁতে তেনেকুৱা গীত এটা পাইছিলোঁ৷ আংগামী শব্দ কিছুমান জোঁটাওঁতে কষ্ট পালোঁ৷ ইংৰাজীলৈ অনূদিত শাৰীকেইটা মোৰ মনত আছে৷ গীতটিত ল'ৰাই গায়...
''How short lived is our youthful days
If I ever cheated my beloved
May I fall victim to the dreaded war.''
তাকে শুনি ছোৱালীয়ে এনেকৈ গায়...
''The thought of departure pains me
Let us vow our togetherness
By erecting a huge rock.''

আমাৰ বাওঁহাতে অকলশৰীয়াকৈ থিয় হৈ আছে খনমা ৱ’মেন ইউনিয়নৰ স্মাৰক শৈলস্তম্ভ এটা৷ ১৯৮৮ত প্ৰতিষ্ঠা হৈছিল নাৰী সংগঠনটো৷ ২০১৩ত ৰূপালী জয়ন্তী অতিক্ৰম কৰি গৈছে৷ ২০১৩ চনৰ ১৬ জানুৱাৰীত নাগালেণ্ড চৰকাৰৰ মুখ্য সচিব আলেমটেমশ্বি জমিৰে এই স্মাৰকটো উদ্ঘাটন কৰিছিল৷ এই এলেকাটো সেই মহিলা সংগঠনৰ বুলি কোৱা শুনিছোঁ৷