কেৰম-ব’ৰ্ডৰ সৈতে জীৱনৰ পলবোৰ

(গল্প নহয়, সত্য)

সন্ধ্যা লগাৰ সময়ত ওলাই যাওঁতে দেখা পালোঁ, দোকানখনৰ আগত চাৰিটা খুঁটিৰ ওপৰত কেৰম-ব’ৰ্ড এখন৷ চাৰিওফালে চাৰিজন মানুহ৷ এফালৰ বাৰডালত এটুকুৰা জ্বলন্ত মমবাতি৷ দুটা ম’বাইল ফোনৰ টৰ্চ জ্বলাই দুফালে ঠিক পকেট দুটাৰ ওপৰৰ বাৰতে থোৱা হৈছে৷ টৰ্চলাইট থকা হেণ্ডছেটৰ ইতিবাচক দিশ এটা তৎমুহূৰ্ততে বুজি উঠিলোঁ৷

খেল পূৰাদমে চলি আছে৷ চোৱাই যাওক অলপ, বুলি ওচৰ চাপি গ’লোঁ৷ এটা পক্ষৰ পাৰ্টনাৰ দুজনক তৃতীয় ব্যক্তি এজনে ডিৰেকশ্বন দি গৈছে৷ কেৰম-ব’ৰ্ড খেল চলি থকা অৱস্থাৰ এইটো চিৰাচৰিত দৃশ্য৷ ‘এইটো পকেট কৰ, সেইটো নামাৰিবি ... ষ্ট্ৰাইকাৰটো আৰু অলপ সিফাললৈ ল ... বগাত টাচ্চ দি মাৰ ... এক, দুই... চেন্সুৰী খাব এতিয়া সিহঁতে, ভালকৈ খেল ... হাতৰ গুটিটোহঁত আগতে চিওৰ কৰিবি ... থাৰ্ড পকেট ... চেকেণ্ড পকেট ... ৰিবন টান ... ব্লক দি দে ... এংগল মাৰ ... ডবল মাৰ ... অঁ, এতিয়া ৰে’ডটো খা ... এইটো নহয়, সেইটো কনফাৰ্ম কৰ ... ক’লাটো ওফৰাই দে ... শ্বেপটো ভাঙি দে ... কি ভাবি আছ, তাৰ বে’চত দি দেনা... চেৰিটি, ফাইন, ডবল ফাইন... ইত্যাদি ইত্যাদি৷ কেইব’ৰ্ডমান চাই উভতিলোঁ৷

১৯গুটীয়া এই খেলবিধ নজনা মানুহ খুব কমেইহে আছে চাগৈ৷ কি গাঁও কি চহৰ সকলোতে, ক্লাবে-চাৰিআলিয়ে-চোতালে-গছতলে সমানেই জনপ্ৰিয় এই খেল৷ মনত পৰিল, কেৰম-ব’ৰ্ড আমাৰো ঘৰুৱা খেল আছিল৷ সৰুতেই দেউতাই আমাক এখন ব’ৰ্ড আৰু কাঠৰ গুটি এবাকচ কিনি আনি দিছিল৷ ৰঙা ডাঠ কাগজৰ বক্সটোত ক’লা আৰু বগা গুটি প্ৰত্যেকৰে নটাকৈ৷ ৰঙা গুটি এটা৷ মোটা প্লাষ্টিকৰ ষ্ট্ৰাইকাৰ এটা৷ হিচাপৰ বাহিৰেও এক্সট্ৰা গুটিকেইটামান৷ প্লাইউডৰ সেই ব’ৰ্ডখন পিছে সৰু নাছিল৷ ডাঙৰে খেলা জোখৰে আছিল৷ দাম লৈছিল ৪৫টকা৷ ১৯৭১চনৰ কথা এয়া৷ তেতিয়াৰে পৰাই কেৰম-ব’ৰ্ড টুকুৰিয়াইছোঁ৷ এটা বগা, এটা ক’লা বুলি মনত ৰাখি গুটিবোৰ পাতিবলৈ শিকিছোঁ৷ খেলোঁতে সুবিধা হোৱাকৈ নখ ৰাখিবলৈ শিকিছোঁ৷

কেৰম খেলি কিমানযে সময় পাৰ কৰিলোঁ! ব’ৰ্ডখন ড্ৰাম এটাৰ ওপৰত বহুৱাই দিয়ে৷ ঢুকি নাপাওঁ গতিকে মূঢ়া বা টুলত উঠি লওঁ৷ ব’ৰ্ড খেলোঁ, কলগছ খেলোঁ৷ কেতিয়াবা ব’ৰ্ডখন মজিয়াত থৈ পকাত লেপেটি কাঢ়ি বহি লওঁ৷ চাৰিটা বগা, চাৰিটা ক’লা আৰু মাজত ৰে’ডটো পাতি লৈ অকলে অকলে খুব প্ৰেকটিচ কৰোঁ৷ এটা গুটিত তিনিটাকৈ চান্স৷ আটাইকেইটা সুমুৱাব পাৰিলে চেম্পিয়ন৷ তদুপৰি কৰোঁ এংগল প্ৰেকটিচ, ৰিবন প্ৰেকটিচ৷ সহযোগীৰ অভাৱ ঘটিলে গুটিখিনি পাতি লৈ অকলেই এবাৰ ইফালৰ পৰা, আনবাৰ সিফালে গৈ মাৰোঁগৈ৷ গধুৰ ব’ৰ্ডখন বৰ কষ্টেৰে দাঙি দাঙি পকেটত সোমোৱা গুটিবোৰ এটা এটাকৈ উলিয়াওঁ৷ খেলা হ’লে গুটিখিনি হিচাপ কৰি কৰি টেমাত ভৰাওঁ, যাতে এটাও নেহেৰায়৷ পকেটৰ নে’ট নিগনিয়ে কুটে৷ বেজী-সূতা লৈ ৰিপেয়াৰ কৰোঁ৷ কাৰণটো পিছে তেতিয়া জনা নাছিলোঁ৷ পিছলৈহে জানিলোঁ৷

আমাৰ ঘৰত থকা সৰুজন দদাইদেউৰ সৈতে খেলোঁতে প্ৰায়ে হাৰিছিলোঁ৷ গেইম খাই চকুপানী ওলায়৷ নীলো খাওঁ৷ তেওঁ তেতিয়া ডায়লগ মাৰে... ‘যি জিকি যায় সি হাঁহি যায়, যি হাৰি যায় সি কান্দি যায়’৷ লাজ পাওঁ৷ খঙতে টিকচি বিকচি উঠোঁ৷ অথচ একো কৰিবও নোৱাৰোঁ৷ মনৰ দুখতে ভাত খাবলৈও ইচ্ছা নোযোৱা হয়৷ সঁচাকৈ, খেলত হৰাৰ মনোকষ্ট হাৰোঁতাইহে জানে৷ তাতে হৰাটোক লৈ যেতিয়া আনে জোকায়... হ’লেই আৰু৷ নোকোৱাই ভাল৷ ব’ৰ্ডখনতে পূৰ্ণহতীয়া ভুকু এটা শোধাই দিম যেন লাগে কেতিয়াবা৷ আঙুলিটো বাৰডালত মাৰি দিম যেন! কিন্তু নোৱাৰি৷ পৰাজয় স্বীকাৰ কৰি ল’ব লগা হয়৷ সেইটোৱে নিয়ম৷ সেয়াই খেল-ধেমালিয়ে দিয়া এটা শিক্ষা৷

ডাঙৰ হোৱাৰ পিছত ওচৰৰে অমলহঁতৰ ঘৰৰ আগফালৰ ৰুমটোত বয়সত সৰু-ডাঙৰ কেইবাটাও সংগী গোট খাওঁ৷ ঘৰৰ পৰাই মনে মনে অকণমান ময়দা কাগজত বান্ধি পকেটত ভৰাই লৈ যাওঁ৷ প্ৰথমে ব’ৰ্ডখন ৰ’দাওঁ, গুটিকেইটা ৰ’দাওঁ, ময়দাকণো ৰ’দাই লওঁ৷ একোৱেই যাতে সেমেকি নাথাকে৷ নহ’লে লাগি লাগি ধৰে৷ খেলৰ মজা নাথাকে৷ সিহঁতৰ ঘৰৰ হেণ্ডেল নথকা একে জোখৰ কাঠৰ চকী দুখন ওলোটা-ওভতাকৈ বহুৱাই তাৰ ওপৰত ব’ৰ্ডখন পাতোঁ৷ লৰচৰ যাতে কৰি নাথাকে, তলফালে কাগজ জাপি পেকিং দিওঁ৷ ব’ৰ্ডৰ ওপৰত গুটি এটা-দুটা থিয়কৈ থৈ বেলেন্স ঠিক আছেনে নাই পৰীক্ষা কৰোঁ৷ তাৰ পিছতে যুদ্ধ চুৰু হৈ যায়৷ দিনৰ দিনটো চলি থাকে৷ এসময়ত ভাত খাবৰ হয়৷ ঘৰলৈ গৈ নাকে-কাণে সুমুৱাই আকৌ তুৰন্তে হাজিৰ৷ ৰ'বলৈ সময় নাই৷ দিনত শোৱাৰ নিয়মটোতো নায়েই৷ পৰৱৰ্তী চে'চন আৰম্ভ হয়, আন্ধাৰ নোহোৱা পৰ্যন্ত৷ ওচৰ-চুবুৰীয়া বুলিয়ে চাগৈ গগৈয়নী বৰমা বা গগৈ বৰদেউতাই একো নকয়৷ পিছলৈ তেওঁলোকৰ ড্ৰয়িং ৰুমৰ পৰা নি স্কুলৰ ভিতৰতো পাতিলোঁগৈ৷ নতুনকৈ চিগাৰেট টানিবলৈ লোৱা বা চাধা মলিবলৈ শিকাকেইটাৰযে নহ’লে অসুবিধা হয়! স্কুলৰ ভিতৰত খেলি খেলি অন্ধকাৰ হৈ গ’লে ক’ৰবাৰ পৰা মমৰ টুকুৰাও অট'মেটিক আহি যায়!

হৰেনদাৰ দোকানৰ আগত খুঁটি চাৰিটা পুতি তাতো চলিছিল কেৰম-ব’ৰ্ড৷ দোকানৰ বাহিৰত জ্বলোৱা বাল্বটোৰ পোহৰত নিশা দেৰিলৈ খেল চলি থাকে৷ এদিনাখন অদ্ভুত কাণ্ড এটা ঘটিল৷ স্থানীয় ৰাজনৈতিক পৰিস্থিতি সেই সময়ত সুখকৰ নাছিল৷ জুম পাতি খেলি থাকোঁতেই৷ হঠাতে বাটলুগুটি এটা উৰি আহি বিছুদাৰ বাঁওচকুৰ ঠিক তলতে জোৰত লাগিলহি৷ এক আঙুল তলত হোৱা হ'লেই চকুটো যায়! লগে লগে মস্ত টেমুনা উঠি গ’ল৷ কোনে ক’ৰ পৰা কেটেপাৰে মাৰিলে ধৰিবকে পৰা নগ’ল৷ ফলস্বৰূপে সেই স্থানত খেলাটো বন্ধ কৰা হ’ল৷ আজি অত বছৰৰ পিছতো ঘটনাটো মুঠেই পাহৰিব পৰা নাই৷ যেতিয়াই মনত পৰে তেতিয়াই চিন্তা কৰোঁ, সেই হিংসাত্মক কাৰ্যটো সংঘটিত কৰা পাষণ্ডটো কোন আছিল? ধৰিব পাৰিলে বিশ বছৰ পুৰণি হোৰ তুলিবলৈ এতিয়াও মনটোৱে ডেও পাৰি আছে৷

আমাৰ কলেজৰ ছেকেণ্ড ইয়েৰত পঢ়া জোনদাই ভাল খেলিছিল৷ ষ্ট্ৰাইকাৰ হাতত পৰিলেই হ’ল৷ এটাৰ পিছত এটাকৈ লেথাৰি নিছিগাকৈ সুমুৱাই গৈ থাকে৷ ধৈৰ্য, নিচান, বুদ্ধি মানিবলগীয়া৷ দুখ লাগে, পেৰেলাইচিচ হৈ বেচেৰা এতিয়া শয্যাগত৷ কলেজ উইকত সি মোক পাৰ্টনাৰ হিচাপে বাছি লৈছিল৷ মই তেতিয়া ফাৰ্ষ্ট ইয়েৰত পঢ়োঁ৷ কষ্ট কৰিও ছেমি ফাইনেলত অলপৰ কাৰণে আমি দুটা হাৰি থাকিলোঁ! মনটো বৰ গধুৰ গধুৰ লাগিছিল সিদিনা৷

কেৰম-ব’ৰ্ডৰ নিচা বৰ বেলেগ৷ এবাৰ ধৰিলে সতকাই এৰাটো টান৷ আমাৰ ঘৰত কেৰম-ব’ৰ্ড খেলিবলৈ বন্ধু ডেনিয়েল, লাভলীহঁত কিমানযে দূৰৰ পৰা নিতৌ চাইকেল মাৰি ওলাইছিলহি! এতিয়াও ভাবিলে কিবা লাগে৷ চহৰৰ সিমূৰৰ পৰা কাকতি খুৰা আহে৷ পকেটত ব’ৰীক পাউডাৰৰ পেকেট এটা৷ ইমান দূৰ! অথচ খোজ কাঢ়িয়েই আহি যায়৷ খেলাৰ পিছত নিশা চাৰে ন-দহ বজাত পুনৰ অকলেই খোজ কাঢ়ি ঘৰমুৱা হয়৷ খেলৰ নিচা তেনেকুৱাই৷ কাকতি খুৰা মোৰ পাৰ্টনাৰ৷ ভাইটি আৰু সৰু খুৰা আনফালে৷ দুৰ্দান্ত খেল হয়৷ সহজ গুটি এটা কেতিয়াবা নাৰ্ভাচ হৈ মিচ কৰিলে খেল চাই থকা ডাঙৰজন দদাইদেৱে উত্তেজিত হৈ গালি পাৰি দিয়ে... ‘গুটি খেলিবলৈ আহিছ?’ বুলি৷ তেৱোঁ পাকৈত আৰু ষ্টাইলিচ খেলুৱৈ আছিল৷ একেটা মাৰতে দুই-তিনিটাকৈ পকেট কৰি পেলায়৷ আমি হা কৈ মুখ মেলি চাই থাকোঁ৷ ষ্ট্ৰাইকাৰটো কেতিয়ানো পাম বাট চাই ৰওঁ৷

হোষ্টেলত থাকোঁতে ক্লাছৰ পৰা আহিয়ে কমন ৰুমত কেৰম-ব’ৰ্ডত লাগি ধৰিছিলোঁ৷ কিতাপ-পত্ৰ ৰুমমেতৰ হাতত দি দিওঁ, লৈ যাচোন বুলি৷ মাহমুদৰ সৈতে পাৰ্টনাৰ হৈ ইনষ্টিটিউট উইকত ডবলছত চেম্পিয়ন হ’লোঁ৷ সি ভাল খেলিছিল৷ ওলাই থকা গুটিকেইটা পকেট কৰি লৈ মই বিপক্ষক ব্লক দিওঁ৷ সি ফিনিশ্ব কৰে৷ খেলি থাকোঁতে কথা কোৱা, ইংগিত দিয়া নিষেধ যদিও ভাবৰ কিবা যেন এক আচৰিত তাল-মিল আছিল আমাৰ, তেনে লাগে৷ পাৰ্টনাৰৰ মাজত তেনেকুৱা মানসিক সংযোগ থকাটো কেৰম-ব’ৰ্ডতেই নহয়, টেবুল টেনিচ, বেডমিণ্টন আদি খেলতো ডবলছৰ ক্ষেত্ৰত বৰ দৰকাৰী কথা৷

আজিকালি নিয়মবোৰ সলনি হ’ল৷ কম্পিটিচনত থিয় হৈ নহয়, বহি বহিহে খেলে৷ এডজাষ্টেবল ফ্ৰেমৰ ওপৰত ব’ৰ্ডখন প্ৰতিষ্ঠা কৰা হয়৷ ব’ৰ্ডখনত ভালদৰে পোহৰ পৰাকৈ ওপৰৰ পৰা তললৈ ওলমি থকা মস্ত লাইট একোচা জ্বলাই লয়৷ ব’ৰ্ডবিলাকো ২৯ স্কুৱেৰ ইঞ্চিৰ৷ পকেটকেইটা বাহিৰত থাকে৷ পিছল হ’বলৈ পাউডাৰ স্প্ৰে’ কৰে৷ ব্ৰাছেৰে মাজে মাজে ব’ৰ্ডখন চাফা কৰে৷ সোঁ-বাওঁ দুয়োখন হাতেৰেই মাৰিব পাৰে৷ লোকৰ গুটি ডাইৰেক্ট চুব পাৰে৷ ষ্ট্ৰাইকাৰ আৰু গুটিবোৰো উন্নত ধৰণৰ হ’ল৷ নিৰ্দিষ্ট জোখ-মাখ, ওজন আহি পৰিল৷

ডিফু ক্লাবত হোৱা কেৰম-ব'ৰ্ড প্ৰতিযোগিতা এখনৰ দৰ্শক হওঁতেহে ১৯৮৮চনত চেন্নাইত গঠন হোৱা ইণ্টাৰনেশ্যনেল কেৰম ফেডাৰেচনৰ দ্বাৰা প্ৰৱৰ্তিত নীতি-নিয়মবোৰ অলপ-অচৰপ জানিবলৈ পালোঁ৷ চেম্পিয়ন ডেকাজনৰ সৈতে অন্য এদিনাখন সুযোগ পাই এনেয়ে কেইব’ৰ্ডমান মাৰি চালোঁ৷ এক ব’ৰ্ডো যদি নিজে পালোঁহেতেঁন! নেখেলি নেখেলি হাত নাইকিয়াই হৈ থাকিল৷ নিজকে বৰ্তাই ৰাখিবলৈ অভ্যাস, অনুশীলনযে কিমান প্ৰয়োজনীয় আৰু গুৰুত্বপূৰ্ণ, শিকনিটো আকৌ এবাৰ পালোঁ৷