কাৰবি কৃষ্টিৰ স্বপ্ৰকাশক প্ৰতীক : 

জাম্বিলী আথন

(কাৰবি অধ্যয়ন-২)

জাম্বিলী আথন কাৰবি জনগোষ্ঠীৰ ঐতিহ্যমণ্ডিত জাতীয় গৌৰৱাত্মক প্ৰতীক৷ কাৰবি লোক-জীৱনৰ ই এক চিৰায়ত সম্পদ৷

আভিধানিক তথ্য অনুযায়ী কাৰবি শব্দ ‘জাম্বিলী’ৰ অৰ্থ কাৰবি মোনা আৰু ‘আথন’ৰ অৰ্থ গছৰ ঠানি৷ গতিকে ‘জাম্বিলী আথন’ শব্দ-সমষ্টিৰ সম্পূৰ্ণ আক্ষৰিক অৰ্থ হৈছে মোনা ৰখা ডাল৷

এখন দা আৰু এটা মোনা অনবৰতে লগত লৈ ফুৰাটো মংগোলীয় মানুহৰ বৈশিষ্ট্য৷ প্ৰকৃতিৰ সন্তান কাৰবিসকলো ইয়াৰ ব্যক্তিক্রম নহয়৷ সেয়ে, ব্যৱহাৰিক দিশটোৰ লগতে শব্দকোষপ্ৰদত্ত অৰ্থৰ ফালৰ পৰা চালিজাৰি চালে জোলোঙা থোৱা আধাৰ ৰূপে জাম্বিলী আথনৰ উৎপত্তি আৰু প্ৰচলন আৰম্ভ হোৱা বুলি ভাবিবৰ থল আছে৷

অন্যহাতে, ব্যুৎপত্তিগত অৰ্থ নিচেই সাধাৰণ যদিও জাম্বিলী আথনৰ মৰ্মাৰ্থ অতি ব্যাপক, অতি গভীৰ৷ এই অসামান্য কাষ্ঠদণ্ডতে অন্তৰ্নিহিত হৈ আছে অসমৰ প্ৰাচীনতম অধিবাসী তথা জীৱন্ত জাতি এটাৰ বিশাল সাংস্কৃতিক বৈশিষ্ট্য৷ সেয়েহে জাম্বিলী আথন কাৰবি জাতিৰ স্বপ্ৰকাশক প্ৰতীক আৰু লোক-সমাজত ই অতীৱ জনপ্ৰিয়, লগতে সৰ্বজন শ্ৰদ্ধেয়৷

ৰক্তিম পুষ্পৰে সুশোভিত বেংৱই (কলমতুলা) নামৰ এজাতি বিশেষ গছৰ কাঠৰ ২৮৪ছেণ্টিমিটাৰ উচ্চতা আৰু ২১ছেণ্টিমিটাৰ দৈৰ্ঘ্য, আৰু ৯ছেণ্টিমিটাৰ পৰিধিৰ ৪ ডাল শাখা-দণ্ড, এটা ডাঙৰ ৱ’জাৰু (ভীমৰাজ পক্ষী), ৪টা ৱ’জাৰু আত’ই (ফেঁচু চৰাই), ৪টা সৰু ৱ’লেং চেৰেৎছ’ (বাঢ়ৈটোকা চৰাই), ২টা মোহৰৰ সৈতে ল’জি (আইনা), ২০ডাল চ’ৱাই আলেক (কঁড়িৰ মালা) আৰু এডাল লেকপংতিং (ঢোলাকৃতিৰ মণিৰ গলপতা)… এইকেইপদ উপাদানক লৈয়েই জাম্বিলী আথন আটক ধুনীয়াকৈ সজ্জিত৷

নকছ’ (সৰু কটাৰী)ৰ সহায়ত মুখ্য আৰু শাখা-দণ্ডৰ সূক্ষ্ম চাৰু-কলাত্মক কৰ্ম সম্পাদন কৰা হয়৷ মূলদণ্ডডালৰ শীৰ্ষবিন্দুৰ পৰা প্ৰায় ১০০ছেণ্টিমিটাৰ তলত মূলদণ্ডৰ সৈতে ৪৫ ডিগ্ৰী কৌণিক অৱস্থানত চাৰিদিশৰ পৰা সংযোগ কৰা হয় চাৰিডাল শাখাদণ্ড৷ মধ্যদণ্ডৰ শিখৰত ভীমৰাজ, শাখাদণ্ডসমূহত ফেঁচু আৰু শাখাদণ্ডৰ নিম্নাংশত আৰু মধ্যদণ্ডৰ গাত বগুৱা বাই যোৱা ভংগীত বাঢ়ৈটোকাৰ উপৱেশন৷ মোহৰ, আইনা, কড়িৰ মালা আৰু ঢোল আকৃতিৰ মণিৰ গলপতা জাম্বিলী আথনৰ অলংকৰণ সামগ্ৰী৷ ইয়াৰ ভীমৰাজ পক্ষী উপৱিষ্ট মূলদণ্ডক ‘আথন’ আৰু একোটিকৈ ফেঁচু চৰাই সমাসীন চতুৰ্দণ্ডক বোলা হয় ‘জাম্বিলী’৷

কাৰবি জাতিৰ লিখিত বুৰঞ্জী পোৱা নাযায়৷ ইয়াৰ বিপৰীতে তেওঁলোকৰ মাজত আৱহমান কালৰে পৰা আধ্যাত্মিক ভাবেৰে সম্পৃক্ত অনেক মৌখিক গীত-মাতৰ প্ৰচলন হৈ আহিছে৷ সেই কাহিনী-গীত, লোক-সাধু, কিংবদন্তিসমূহকে তেওঁলোকৰ বুৰঞ্জীৰ সমল হিচাপে গণ্য কৰা হয়, যিবিলাকত প্ৰতিধ্বনিত হয় তেওঁলোকৰ ঐতিহ্যসমৃদ্ধ অতীত৷ জাম্বিলী আথনৰ সৈতে সম্পৰ্কযুক্ত এনে ধৰণৰ সাধু, গীতবোৰ ফঁহিয়াই চাই এই কাষ্ঠদণ্ড পোনতে মুক্ত সংস্কৃতিৰ প্ৰভাৱকল্পে গঢ় লোৱা প্ৰেমৰ প্ৰতীক, তাৰ পাছত ৰজাৰ অধীনস্থ হৈ পৰ্যবসিত হোৱা ৰাজকীয় প্ৰতীক-চিহ্ন আৰু তাৰ পিছত পুৰোহিত শ্ৰেণীৰ হস্তক্ষেপত ৰূপান্তৰিত হোৱা আধ্যাত্মিক ভাবাদৰ্শনিহিত ধৰ্মীয় সম্পদ বুলি বিশেষজ্ঞসকলে মন্তব্য কৰে৷

পশ্চিম কাৰবি আংলঙত প্ৰচলিত ‘ফাক-অক-আৰচক’ লোক-সাধুৰ প্ৰথম অধ্যায় ‘দিদি আলুন’ৰ মতে চিফং আমছিক’ৰ গাঁওবুঢ়া হাৰবামনে ৰংকেৰ পূজা (সমূহীয়া গাঁৱৰ উৎসৱ) সম্পন্ন কৰি জিৰকেদাম (কাৰবি ডেকাৰ অনুষ্ঠান)ৰ আৰম্ভণি ঘোষণা কৰিলে আৰু সমৱেত ৰাইজৰ মাজৰ পৰা দিচুমাই ৰংপিক ক্লেংছাৰপ’ (জিৰকেদামৰ প্ৰধান গুৰিয়াল) নিযুক্তি দিলে৷ দিচুমায়ে আকৌ দিদি ইংতিপী নামৰ গাভৰু এজনীক ভাল পাইছিল৷ দিচুমাইৰ ইছা আৰু ৰাইজৰ পৰামৰ্শ অনুযায়ী গাঁওবুঢ়াই দিদিকো জিৰকেদামত নিবলৈ অনুমতি দিয়াত দিচুমায়ে হাঁহিমুখে দায়িত্বভাৰ গ্ৰহণ কৰিলে৷ জিৰকেদামৰ প্ৰথম ক্লেংছাৰপ’ দিচুমাই আৰু বাংফু (সদস্যা) দিদিৰ প্ৰেমে ক্রমান্বয়ে গভীৰ ৰূপ লয় আৰু দুয়ো বিবাহৰ বাবে প্ৰতিশ্ৰুতিবদ্ধ হয়৷ আনহাতে কাৰবি সমাজৰ প্ৰচলিত নিয়ম অনুসৰি নিজৰ মোমায়েকৰ ছোৱালীৰ সৈতেহে বৈবাহিক সম্বন্ধ স্থাপন হোৱাটো নিয়ম৷ সেই পৰম্পৰা অনুযায়ী দিচুমাই সৰু হৈ থকা অৱস্থাতে তান্তিত থকা মোমায়েকৰ সৰু ছোৱালীজনীৰ লগত তেওঁৰ বিয়া ঠিক কৰি থোৱা হৈছিল৷ ৰিছ’ চ’জুন (যুৱকসকলৰ স্বৰগ পূজা)ৰ পাছত দিচুমাই মোমায়েকৰ ঘৰলৈ কাপোৰ-কানি, মোনা আদি আনিবৰ বাবে যায়৷ দিচুমাই হঠাতে তেনেকৈ গুচি যোৱাত দিদি চিন্তিত হৈ পৰে আৰু তেওঁৰ সৈতে বিয়া হোৱাৰ আশা এৰি দিয়ে৷ প্ৰেমত ব্যৰ্থ হৈ উৎপন্ন হোৱা হতাশাত তাই আমচেং পাহাৰত চিকাৰীয়ে চিকাৰ ধৰিবৰ বাবে খান্দি ৰখা দ গাঁত এটাত জঁপিয়াই পৰি আত্মহত্যা কৰে৷ ইপিনে দিদি নিৰুদ্দেশ হোৱাত মাক-বাপেক উদ্বিগ্ন হৈ পৰে৷ সকলো দিশে বিচাৰ-খোঁচাৰ আৰম্ভ হয়৷ দিদিৰ সন্ধানত গৈ অৱশেষত দিচুমায়ে দিদিৰ মৃতদেহ উদ্ধাৰ কৰিবলৈ সক্ষম হয়৷ মৃতদেহটো টঙিৰ ওপৰত ৰাখি তলত জুই দি শুকুৱাই দিচুমায়ে বাঁহী বজাই বজাই ৰাইজক জাননী দিয়ে৷ পাছত শুকাই যোৱা দিদিৰ শটোৰেই শ্ৰাদ্ধ পতা হয়৷ দিদিৰ ককায়েক ছাম ইংতি আছিল জিৰকেদামৰ ক্লেংদুন (ক্লেংছাৰপ’ৰ তলৰজন বিষয়া) অৰ্থাৎ দিচুমাইৰ সহকাৰী৷ তেওঁ দলপতিৰ সৈতে আলোচনা কৰি ভনীয়েকৰ স্মৃতি ৰক্ষাৰ্থে এটি প্ৰতিমূৰ্তি সাজি উলিয়াবলৈ সিদ্ধান্ত কৰে৷ সেই সংকল্পেৰে মূৰ্তি সজা কামত ব্যস্ত হৈ থাকোঁতেই দুৰ্ঘটনাত পতিত হৈ দিচুমাইৰ অকাল মৃত্যু হয়৷ ফলত দিদিৰ প্ৰতিকৃতিও আধৰুৱা হৈ ৰয়৷ এনিশা সমাজিকত ছামে দিচুমাইক দেখা পায়৷ সপোনত দিচুমায়ে তেওঁক দিয়া নিৰ্দেশ পালন কৰি ছামে প্ৰতিমূৰ্তিৰ অৱশিষ্ট কামখিনি সম্পন্ন কৰে আৰু ইয়াৰ নামকৰণ কৰে ‘জাম্বিলী আথন’৷ জাম্বিলী আথনযে প্ৰেমৰ প্ৰতীক সেয়া এই কাহিনীয়ে প্ৰতীয়মান কৰে৷

‘ফাক-অক-আৰচক’ লোক-সাধুৰ দ্বিতীয় অধ্যায়ত আছে ‘দেংৰালি কেপ্লাং’৷ এই অধ্যায়ত পোৱা যায় যে দকইক্‌ ছাৰলংকি ৰংপি নামৰ গাঁওবুঢ়াজনে ৰংৰেংছাঙত জিৰকেদাম গঢ়ি তোলাৰ উদ্দেশ্যে কেইবাখনো গাঁৱৰ ডেকাসকলক একত্ৰিত কৰি জিৰপুত ছাইনাৰীক ক্লেংছাৰপ’ৰ দায়িত্ব অৰ্পণ কৰিলে৷ ছাইনাৰীয়ে তেতিয়া প্ৰতিখন গাঁৱৰ প্ৰতিটো চাংঘৰৰ চোতালতে একোডালকৈ বাৰলন (নলমাৰি) পুতি এই বুলি নিৰ্দেশ জাৰি কৰিলে যে, বাৰলন পুতি থৈ অহা প্ৰতিখন চাঙৰ পৰা অন্ততঃ এজনকৈ সদস্যই জিৰকেদামত যোগদান কৰিব লাগিব, অন্যথা এঘৰীয়া কৰা হ’ব৷ এই ঘোষণাত কাচে টেৰণপী নামৰ গাভৰুজনী বিপাঙত পৰিল৷ কিয়নো তাইৰ ঘৰত কোনো ডেকা ল’ৰা নাছিল, অথচ তাইৰ চোতালতো পোতা আছিল এডাল বাৰলন৷ উপায়হীন হৈ কাচেই বাৰলনডাল হাতত লৈ ডেকাচাঙৰ জখলাৰ গুৰিত থিয় দিলেগৈ৷ পিছে, ইমানমখা ডেকাৰ সন্মুখত তাই লজ্জা অনুভৱ কৰিলে, কিয়নো প্ৰেমৰ বিনিময়ত ক্লেংছাৰপ’ৰ সৈতে হোৱা দৈহিক সম্পৰ্কৰ ফলত তাই অন্তঃসত্ত্বা হৈছিল৷ ইফালে ৰিছ’ চ’জুনৰ আগেয়ে অৰ্থাৎ জিৰকেদাম ভংগ নোহোৱাকৈ বিয়াত বহিবও নোৱাৰে৷ আনহাতে তাইৰ অৱস্থা তাৰ পূৰ্বেই প্ৰকট হৈ পৰিল আৰু চাৰিওফালে ছাইনাৰীৰ লগত থকা তাইৰ অবৈধ সম্পৰ্কক লৈ বু-বু-বা-বা চলিল৷ সেয়ে লোক-লজ্জাৰ পৰা নিস্তাৰ পাবলৈ তাই ডেকাচাঙৰ পৰা আঁতৰি যাবলৈ বাধ্য হ’ল৷ কাচে আছিল ক্লেংছাৰপ’ ছাইনাৰীৰ ভাগিনীয়েক৷ কাচেক জিৰকেদাম দলত দেখা নাপাই ছাইনাৰী চিন্তিত হ’ল আৰু তাইৰ অনুসন্ধানত সি ঘৰৰ বাহিৰ হ’ল৷ সকলোফালে বিচাৰি চলাথ কৰিও তাইক নাপাই শেষত সি এটা নিজৰাৰ কাষত ৰৈ ‘ফিলিপী’ (ভাগিনী) বুলি সম্বোধন কৰি চিঞৰিবলৈ ধৰিলে৷ তেনেতে কাষতে থকা গছ এজোপাই কান্দি কান্দি উত্তৰ দিলে : ‘ময়ে তোমাৰ ফিলিপী কাচে৷ মই মানুহৰ পৰা গছলৈ ৰূপান্তৰিত হৈ আছোঁ৷ মই আৰু মানুহৰ সমাজলৈ উভতি যাব নোৱাৰোঁ৷ আজিৰ পৰা মানুহে মোক দেংৰালি (এবিধ চিৰসেউজ উদ্ভিদ) বুলি জানিব৷’ ৰিছ’ চ’জুনত যিহেতু সকলো সদস্য উপস্থিত থকাটো বাধ্যতামূলক সেয়ে কাচেৰ পৰিৱৰ্তে দেংৰালি গছকে পূজাথলীলৈ অনা হ’ল৷ 

এই কাহিনীয়ে কাৰবি জনজাতিৰ ট’টেম (কোনো বংশৰ উৎপত্তিৰ কাৰক স্বৰূপ পূজনীয় কোনো বস্তু) হিচাপে বৃক্ষই স্বীকৃতি লাভ কৰাটোকে সাব্যস্ত কৰে৷ খেনোৰ মতে বেংৱই নামৰ উদ্ভিদজোপা এসময়ত কাৰবি জাতিৰ ট’টেম আছিল৷ সেয়েহে এই বিশেষ গছৰ কাঠেৰেহে জাম্বিলী আথন তৈয়াৰ কৰা হয় আৰু এইদৰে নিৰ্মিত জাম্বিলী আথন কাৰবি জনগোষ্ঠীৰ সামূহিক ট’টেম বা জাতীয় প্ৰতীকৰূপে স্বীকৃত৷ প্ৰকৃতিৰ সৈতে জাতিটোৰ সম্পৰ্ক কিমান নিবিড় ই তাৰো পৰিচায়ক৷

‘থাৰে ক্লেংলখন’ নামৰ পূব কাৰবি আংলঙত প্ৰচলিত লোক-সাধুৰ বৰ্ণনানুযায়ী লখন তিমুং নামৰ শিশুটিৰ জন্ম গ্ৰহণৰ চাৰি-পাঁচদিনৰ পিছত নাই সৰে৷ মাকে তেতিয়া সেই নাভি চাঙৰ পিছফালে বাৰীত গাঁত খান্দি পুতি থয়৷ সেই স্থানতে এদিন গজি উঠে এজোপা বেংৱই গছ৷ দিন বাগৰে৷ লখন ডেকা হয় আৰু গাঁৱৰ জিৰকেদামৰ ক্লেংছাৰপ’ নিৰ্বাচিত হয়৷ ল’ৰালি কালৰে পৰা শিল্পীসুলভ মানসিকতাৰ অধিকাৰী লখনৰ কিয় জানো ডাঙৰ হৈ অহাৰ লগে লগে বাৰীত থকা বেংৱই গছজোপাৰ প্ৰতি এক অস্বাভাৱিক আকৰ্ষণ হয় আৰু এই আসক্তি ক্রমাৎ বৃদ্ধি পাবলৈ ধৰে৷ ইতিমধ্যে লখন কোনো গাভৰুৰ সৈতে প্ৰণয়-পাশত আবদ্ধ হয় আৰু পিছলৈ সেই প্ৰেমত বিচ্ছেদ আহে৷ অৱধাৰিতভাৱে অহা বিৰহৰ মৰ্মস্পৰ্শী বেদনাই কিন্তু লখনৰ মনোজগতলৈ বিষাদৰ সলনি সঞ্চাৰিত কৰিলে সৃষ্টিৰ আকূতিহে৷ বেংৱই গছজোপাৰ ডাল কাটি তাৰ কাঠেৰে তেওঁৰ স্বৰ্গীয় প্ৰেমৰ মধুৰ স্মৃতি চিৰযুগমীয়া কৰি ৰখাৰ মানসেৰে নিৰ্মাণ কৰিলে এক সুদৃশ্য ভূষণ, যাৰ নাম ‘জাম্বিলী আথন’৷ এই কাহিনীত জাম্বিলী আথনক ব্যৰ্থ প্ৰেমৰ পৰিণতিকল্পে সৃষ্টি হোৱা সৃষ্টিশীলতাৰ নিদৰ্শন হিচাপে প্ৰতিষ্ঠা কৰা হৈছে৷

অগ্নিপালক-দেওপূজক কাৰবিসকলৰ কৃষ্টি, সভ্যতা, জীৱন আৰু জগত সম্বন্ধীয় ধ্যান-ধাৰণাৰ মূৰ্ত প্ৰকাশ ঘটে চ’মাংকান (দহা-কৰ্ম) উৎসৱত৷ কাৰবি কৃষ্টিৰ কঠীয়াতলী বা প্ৰাণকেন্দ্ৰ বুলি পৰিচিত এই চমাংকান উৎসৱত আবৃত্তি কৰা ‘জাম্বিলী আথন আলুন' (গীত)ত জাম্বিলী আথনৰ উৎপত্তি বা সৃষ্টিতত্ত্ব সম্পৰ্কে পোৱা যায়, এনেদৰে…

ল’ছ’মন আৰং (ছি) / ৰুফা বাং পাৰণ

টুকতেই আলিৰ জং / ৱাংদং ল’ছ’মন

জিৰ্জাৰ ক্লেংলখন / কেংৰি ছামণি জং

থে আংলেন কেংপং / ছেৰ কাৱেক মেদং

হংজাং পাছিমক্লং / আকেংৰি তেংপং৷

কথাখিনিৰ ভাবানুবাদ হ’ল : তাহানি কালত টুকতেই নামৰ পাহাৰত ল’ছ’মন (বেংৱই) গছ কাটি ক্লেংলখন নামেৰে ডেকা এজনে প্ৰথম জাম্বিলী আথন নিৰ্মাণ কৰিছিল৷

লখন নামৰ শিল্পীগৰাকীয়েইযে জাম্বিলী আথনৰ স্ৰষ্টা সেয়া উপৰিউক্ত কাহিনী আৰু গীতে প্ৰমাণ কৰে৷

জাম্বিলী আথনৰ প্ৰত্যেকটি অংগৰে সৈতে তিব্বত-বৰ্মী মূলৰ কাৰবি জনগোষ্ঠীটোৰ প্ৰতীকাত্মক অৰ্থ বান্ধ খাই থকা বুলি ধাৰণা কৰা হয়৷ তেনে ধাৰণা অনুযায়ী মূল ডালকে ধৰি ইয়াৰ পাঁচোটি শাখাই সামগ্ৰিকভাৱে কাৰবি জনজাতিৰ পাঁচোটা ফৈদ বা গোত্ৰ ইংতি, ইংহি, তেৰাং, টেৰণ আৰু তিমুঙক প্ৰতিনিধিত্ব কৰে৷ কেউটি গোত্ৰৰ মাজত অন্তৰ্নিহিত ঐক্য-সংহতিৰো ই ইংগিত বহনকাৰী ৰূপক৷ কাৰবিসকলৰ জাতীয় পক্ষী ভীমৰাজে যেন সমগ্ৰ কাৰবি জাতিটোক সবলভাৱে একত্ৰিত কৰি ধৰি ৰাখে৷ অৱশ্যে এই ধাৰণাৰ বিপক্ষেও সবল যুক্তি প্ৰত্যক্ষ কৰা যায়৷ তেনে দৃষ্টিকোণেৰে লক্ষ্য কৰিলে জাম্বিলী আথন কাৰবি পঞ্চফৈদৰ প্ৰতীক নহয় বুলিহে ধাৰণা হয়৷ কিয়নো পাঁচ ফৈদৰ সমন্বয়বাহক প্ৰতীক হ’বলৈ হ’লে জাম্বিলী আথনৰ মূলদণ্ডত ভীমৰাজ আৰু শাখা দণ্ডসমূহত ফেঁচু চৰাইৰ অৱস্থানৰ পৰিৱৰ্তে প্ৰতিটো শাখাতে নিঃসন্দেহে ফৈদ অনুপাতে থকা ট’টেম, যথা ইংতিৰ ৱ’ইংচুম (গাঁতত থকা ঠোঁট জোঙা এবিধ চৰাই), ইংহিৰ ৱ’ৰালি (ভীমৰাজ চৰাইৰ লগত থকা এবিধ সৰু চৰাই), তেৰাঙৰ ৱ’তেৰাং (ধনেশ পখী), টেৰণৰ ল'তেৰ (এবিধ গছ) আৰু তিমুঙৰ ৱ'দুদু (হুদু চৰাই) থকাটোহে সমীচীন আছিল৷ আনহাতেদি, সৃষ্টিৰ বৃত্তান্তমূলক কাহিনী-গীতসমূহৰ পৰা নিশ্চিত হৈ পৰা জাম্বিলী আথনৰ সৃষ্টিকৰ্তা লখন নামৰ যুৱকজন যিহেতু তিমুং ফৈদৰ অন্তৰ্গত ফাংচ’ ৱ’জাৰু নামৰ শাখা-গোত্ৰৰ লোক আছিল, গতিকে তেওঁ নিজ গোত্ৰৰ ট’টেম ৱ’জাৰু অৰ্থাৎ ভীমৰাজ পক্ষীক মূলদণ্ডৰ উচ্চতম শিখৰত প্ৰতিষ্ঠা কৰিলে বুলি ভাবিবৰ থল নথকা নহয়৷ ইয়াৰ পিছতো অৱশ্যে কিছু প্ৰশ্ন ৰৈ যায়৷

সি যি কি নহওক, বিহংগ জগতৰ সৈতে কাৰবিসকলৰ সম্পৰ্ক যে নিবিড়, জাম্বিলী আথনে তাৰে স্পষ্ট আভাস দিয়ে৷ মুখ্যদণ্ডত বিৰাজিত কাৰবি সংস্কৃতিৰ প্ৰতীক ভীমৰাজ পখী, শাখাদণ্ডসমূহৰ ফেঁচু আৰু গা-গছত বাঢ়ৈটোকা চৰায়ে প্ৰতীকী অৰ্থৰে কাৰবি জনজীৱনক কৰি তোলে বাংময়৷ লৌকিক জগতৰ পৰা আধ্যাত্মিক জগতলৈ বিবিধ বিহংগই কাৰবি জীৱন তথা বংশলগ্নৰ ওপৰত প্ৰচুৰ প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰি আহিছে৷ ভীমৰাজৰ ধুনীয়া পাখি কাৰবি ডেকাই প’হ’ (পাগুৰি)ত গুঁজি মস্তকৰ সৌষ্ঠৱ বঢ়ায়৷

প্ৰাচীন কাৰবি সমাজতন্ত্ৰৰ অৰ্থবহ চিত্ৰ এখন বিশদভাৱে দাঙি ধৰে জাম্বিলী আথনে৷ কাৰবি ৰাজনীতি তথা প্ৰশাসনিক ব্যৱস্থাত ৰাজকীয় আৰ্হিৰূপে এই শিল্পসজ্জাৰ ব্যৱহাৰ চিৰাচৰিত আৰু উদ্দেশ্যধৰ্মী চৰিত্ৰগত সাদৃশ্য লক্ষ্যণীয়৷ কাৰবি কৃষ্টিত গুৰুত্বপূৰ্ণ স্থান অধিকৰ্তা ভীমৰাজ হৈছে সমাজ তথা দেশৰ নেতৃত্ব বহনকাৰী ৰজা, অনিষ্টকাৰী বিহগক খেদি আঁতৰ কৰা ফেঁচু হ’ল ৰজাৰ তলতীয়া বিষয়া আৰু বাঢ়ৈটোকা কাৰবি শাসনতন্ত্ৰৰ বাৰ্তাবাহক বিষয়া৷ এনেদৰে জাম্বিলী আথনত ব্যৱহৃত পক্ষীসমূহৰ জৰিয়তে লিন্দক (শাসনকৰ্তা ৰজা), পিনপ’ (উচ্চখাপৰ ৰাজবিষয়া), হাবে (পৰ্যবেক্ষক ৰাজবিষয়া) আৰু ফেৰাংকে (বাৰ্তাবাহক ৰাজবিষয়া)ৰে গঠিত কাৰবি ৰাজতন্ত্ৰৰ দায়িত্বশীল বিষয়াগণৰ পূৰ্ণাংগ দৃশ্যপট এটি চিহ্নিত হয়৷

অঞ্চলভেদে অৱশ্যে জাম্বিলী আথনত জাম্বিলী (শাখাদণ্ড)ৰ সাংখ্যিক ভিন্নতাও নথকা নহয়৷ পশ্চিম কাৰবি আংলঙৰ ৰংখাং অঞ্চলত ৪ডাল, চিন্থং অঞ্চলত ৩ডাল আৰু আমৰি আঞ্চলত ২ডাল শাখাদণ্ড ব্যৱহাৰ কৰা হয়৷ কাৰবি ৰীতি-নীতিৰে শাসিত অঞ্চলসমূহত থকা ৰাজবিষয়াৰ সংখ্যাগত পৃথকত্ব অনুসাৰেই এনে তাৰতম্য হয়৷ আনহাতে, হাবেপি লংৰি (কাৰবি সমাজতন্ত্ৰৰ বিষয়াৰ দ্বাৰা পৰিচালিত অঞ্চল)ৰ বৰহাবেই ব্যৱহাৰ কৰা জাম্বিলী আথনত মইনা চৰাই লগোৱাৰ নিয়ম আছে৷ কোনো কোনো অঞ্চলত যেনে কিলিং লংৰিত এই প্ৰতীকৰ ওপৰত তেবু (নিষেধাজ্ঞা) আৰোপ কৰি ইয়াৰ ব্যৱহাৰ নিষিদ্ধ কৰাৰ বিষয়েও জনা যায়৷ অতীতত কাৰবি ৰজাৰ উপৰি ৰাজবিষয়া আৰু পুৰোহিতসকলে ব্যক্তিগত পদমৰ্যাদা অনুসৰি সৰু আকৃতিৰ জাম্বিলী আথন ব্যৱহাৰ কৰিছিল৷ ছাতিৰ ওপৰত এই প্ৰতীক চিহ্ন ৰাখি নিজৰ আভিজাত্য ঘোষণা কৰিছিল বুলিও প্ৰকাশ৷

জাম্বিলী আথন চ’মাংকান উৎসৱৰ এক অপৰিহাৰ্য অংগ৷ অনুষ্ঠানত সহযোগ কৰাৰ মানসেৰে বাছকবনীয়া সাজপাৰ পৰিধান কৰি ঢাল-তৰোৱাল, ঢাক-ঢোল, পেঁপা-গগনাৰে বৰ্ণাঢ্য হৈ দূৰৱৰ্তী অঞ্চলৰ পৰা অহা ডেকা-গাভৰুহঁতে অতিশয় ধুনীয়া জাম্বিলী আথনো সাদৰেৰে কঢ়িয়াই আনে৷ জোঁৰৰ পোহৰত বাদ্যৰ তালে তালে ক্লেংছাৰপ’ৰ হাতত মনোৰম ভংগীমাত প্ৰাণোচ্ছলভাৱে নাচি থকা মণি-মুকুতাখচিত জাম্বিলী আথনে যেন গাঁৱৰ ডেকাদলৰ গৌৰৱহে বহন কৰি আনে নিৰংকুশভাৱে! আড়ম্বৰপূৰ্ণ এই শৱোৎসৱত দহাঘৰ প্ৰাংগণত সমৱেত হোৱা কাৰবি যুৱক-যুৱতীসকলে কৃষ্টি প্ৰকাশক এই প্ৰতীকদণ্ড আগ চোতালত বিশেষভাৱে নিৰ্মিত হংথৰ (বাঁহেৰে সজা দীঘল চাং)ৰ কাষত শাৰী শাৰীকৈ সজাই থৈ মুক্ত আকাশৰ তলত সংগীতমুখৰ পৰিৱেশত ঢোলৰ সৌহাৰ্দপূৰ্ণ ছেৱে ছেৱে বৃত্তাকাৰে যুগল-নৃত্যত অৱতীৰ্ণ হয়৷

কাৰবি জনবিশ্বাস অনুসৰি জাম্বিলী আথন ইহকাল আৰু পৰকালৰ মাজত যোগসূত্ৰ স্থাপনৰ সেন্দূৰী আলি, অৰ্থাৎ স্বৰ্গ আৰু মৰ্তৰ সংযোজক৷ তদুপৰি ইয়াৰ বিভিন্ন ৰঙৰ মণি-কড়িৰ অলংকৰণে যমপুৰীৰ প্ৰতিচ্ছবি এখনহে যেন উদ্ভাসিত কৰে! পাঁচখিলা পাণ আৰু পাঁচোটা তামোল আগ কৰি জাম্বিলী আথনক যথাৰীতি মান ধৰি চ’মাংকানত যোগদান কৰাটো কাৰবি সমাজৰ চিৰাচৰিত প্ৰথা৷

বিভিন্ন কাৰু-কাৰ্যখচিত জাম্বিলী আথন কাৰবি সুকুমাৰ কলাৰ উত্তম নিদৰ্শন৷ কাঠৰ কামৰ ক্ষেত্ৰত কলা-কুশল কাৰবি বাঢ়ৈৰ ই শিল্প-নৈপুণ্যৰ জীৱন্ত স্বাক্ষৰ৷ ইয়াত খোদিত সূক্ষ্ম কাৰু-কাৰ্যই কাৰবি লোক-কলাৰ মনোৰম দিশটোৰ ইংগিত দিয়ে৷ অন্তৰৰ সমস্ত নিৰ্যাস আলফুলে বাকি দি কাৰবি লোক-শিল্পীয়ে গঢ়ি তোলা জাম্বিলী আথনৰ প্ৰশংসাত কাৰবি গীতিকাৰো পঞ্চমুখ৷ ‘ৰুকাছেন’ পুথিত আছে…

কটাৰী মেছি পেন/নাংছয় পাংজাংহি/আংদেংদেং আহি

পাৰদন ৱ’ৰালি/ছয়তাংল’ আন্‌ছি

ভাবাৰ্থ : লাহী কটাৰীখনেৰে মিহিকৈ চাঁচি গা-গছত ফুল কাটিলে৷ ভীমৰাজ চৰাইক ডালত বহুৱাই জাম্বিলী আথন সজা হ’ল৷

কাৰবিসকলৰ চাৰু-শিল্পৰ প্ৰতি থকা স্বাভাৱিক অনুৰাগ আৰু সৌন্দৰ্য-প্ৰীতিৰ আভাস পৰিস্ফুট হৈ উঠিছে এই গীতাংশত৷

দৃষ্টিনন্দন এই শিল্প-নমুনাত ব্যৱহৃত ক’লা বৰণো তাৎপৰ্যপূৰ্ণ৷ জনজাতি অনুপাতে একোটা নিৰ্দিষ্ট ৰঙৰ প্ৰতি আকৰ্ষণ থকাটো এটা বৈশিষ্ট্য৷ কাৰবি নাৰীৰ প্ৰিয় ৰং হিচাপে মৰ্যাদা লাভ কৰা উজ্জ্বল কৃষ্ণবৰ্ণও তাৰে প্ৰতিফলন৷ কাৰবি নাৰীয়ে সচৰাচৰ এঙাৰ বৰণীয়া পীনি (মেখেলা), পেকক (চেলেং চাদৰ), ৱামকক (মেখেলাবন্ধনী ফিটা), জিছ’ (মেঠনি) আদি বস্ত্ৰ পৰিধান কৰে৷ ছিবু (এবিধ বন-লতা) পাতৰ আৰক (ৰস)ৰ সহায়ত কাপোৰ ক’লা কৰা হয়৷ সৌন্দৰ্যবৰ্ধন, বৈশিষ্ট্য ৰক্ষা আৰু নিজৰ জাতীয় পৰিচয় সুৰক্ষাৰ ব্যৱস্থা হিচাপে কপালৰ সোঁমাজেদি নাকৰ ওপৰেৰে থুঁতৰি পৰ্যন্ত বৈ পৰা দুক্‌ (ক’লা আঁক) অংকন কৰি লয়৷ তদুপৰি ছ’ইক (দাঁত ক’লা কৰা এবিধ গছ) নামৰ গছৰ ডাল জুইত পুৰি উলিওৱা এঠাৰে পূৰঠ দাঁত দুপাৰিতো ক’লা ৰহণ সানি মধুৰ সপোন ৰচে৷ সৌন্দৰ্যবোধৰ অনুভূতিৰ সৈতে সম্পৃক্ত ক’লা বৰণ কাৰবিসকলৰ কলাসুলভ মনৰ পৰিচায়ক৷

অসমৰ ভূমিপুত্ৰ কাৰবি জনজাতিৰ সামাজিক, সাংস্কৃতিক, ৰাজসিক, আধ্যাত্মিক জীৱনত বহুল ব্যৱহৃত আৰু প্ৰদৰ্শিত এক গভীৰ ভাবাত্মক প্ৰতিৰূপ তথা ললিত-কলাৰ দিশত কাৰবি চাৰু-শিল্পীৰ শিল্প-চেতনাৰ সাকাৰ প্ৰকাশ জাম্বিলী আথনে স্বকীয় বৈশিষ্ট্যৰে মহিমামণ্ডিত হৈ জন-সমাজত প্ৰচুৰ লোকপ্ৰিয়তা আৰ্জিবলৈ সক্ষম হৈছে৷ বিভিন্ন অনুষ্ঠানাদিৰ প্ৰতীক হিচাপে এই চিহ্নৰ নিৰ্বাচনেও প্ৰকাশ্যভাৱে কাৰবি আংলঙৰ ঐতিহাসিক ঐতিহ্যৰ প্ৰতি একান্ত আনুগত্য প্ৰদৰ্শন কৰাকে সূচায়৷ সেয়ে জাম্বিলী আথনক সংস্কৃতি আৰু সময়ৰ এক অবিনাশী আত্মা বুলিব পাৰি৷

প্ৰকাশ :

১. ‘মিৰজাংছিক’, ডিফু সাহিত্য সভা পত্ৰিকা, ত্ৰয়োদশ বছৰ, ১৯৯৭-৯৮চন, সম্পাদক - কামিনী দাস

২. কাৰবি ভাষালৈ অনুবাদ (Karbi ajutang jubat chepaklangdak angthek : Jambili Athon, অনুবাদক খৰছিং টেৰণ)... 'Khei Aharchi', Karbi Lammet Amei, 1997, Editor - Bidya Sing Rongpi

৩. ‘জনগোষ্ঠীয় প্ৰসংগ’, ডিফু সাহিত্য সভা, জানুৱাৰী ২০১৪, সম্পাদক - অজিত ছিংনাৰ