পঞ্চম দিন, অংশ-৮

নামপং-জয়ৰামপুৰ পথৰ দাঁতিত ঘন জংঘলৰ মাজত আৱিষ্কাৰ হোৱা এইখন দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধৰ সময়ৰে এখন বৃহৎ সমাধি-ক্ষেত্ৰ৷ ভূমি এলেকা ৩ একৰ৷ এফালে ষ্টীলৱেল পথ, আনফালে নামচিক্‌ নৈ৷ যুদ্ধৰ সময়ত মৃত্যুমুখত পৰা চীন, টাইৱান, ম্যানমাৰ, ভাৰত, ব্ৰিটেইন আৰু আমেৰিকাৰ সৈনিক-শ্ৰমিকৰ ৯৯৪টা কবৰ ইয়াত আছে৷ মেলেৰিয়া, হাগনি, ভূমিস্খলন, বিপক্ষৰ গুলীকে ধৰি নানা কাৰণত তেওঁলোকৰ মৃত্যু ঘটিছিল৷ এই যুদ্ধ-স্মাৰকৰ পৰা জয়ৰামপুৰলৈ ৬ কিল’মিটাৰ৷ লিডুৰ পৰা ইয়ালৈ ৩৯, তিনিচুকীয়াৰ পৰা ৯৪ কিল’মিটাৰ৷ ইটাৰে সজা কবৰবোৰ চকুৰ আগত শাৰী শাৰীকৈ দেখা পাইছোঁ৷ মাজত এটা বৃহৎ কবৰ, গণ-কবৰ৷ সময়ৰ আঁচোৰত, প্ৰতিপালৰ অভাৱত বহুতো কবৰ বিভিন্ন প্ৰকাৰে বিনষ্টও হৈছে৷ নাগালেণ্ডৰ ৰাজধানী ক’হিমাত থকা World War-II Cemetery মই চাইছোঁ৷ তাত কবৰবোৰ ইয়াতকৈ শতগুণে ধুনীয়াকৈ, গোলাপ ফুলৰ মাজত সজাই-পৰাই ৰখা হৈছে৷ ইচ্ছা কৰিলে এইখনকো বাগিচাৰ ৰূপ দিব পাৰি৷ নতুবা ব'টানিকেল গাৰ্ডেনলৈ ৰূপান্তৰিত কৰিব পাৰি৷

জয়ৰামপুৰ চে’মিটাৰীৰ প্ৰৱেশ পথৰ দুকাষে পৃথকে পৃথকে থকা ফলকত লিখা আছে ক্ৰমে আধাৰশিলা স্থাপন আৰু উদ্বোধন সম্পৰ্কীয় বাক্য৷ বাওঁহাতে, ইটাৰ স্তম্ভৰ ওপৰত লগোৱা ক’লা মাৰ্বলৰ ফলকখনৰ উল্লেখমতে, Foundation stone laid by His Excellency Gen (Retd.) J. J. Singh (PVSM, AVSM, VSM), Governer of Arunachal Pradesh, 2^nd January 2009৷ একেদৰে, সোঁহাতে লিখামতে, Inaugurated by Shri M. M. Pallam Raju, Hon’ble Minister of State Defence, Govt. of India, 20^th January 2010৷ তাৰ মানে এই কবৰথলীৰ উন্নয়নমূলক কাম সম্পাদন হোৱা বেছি বছৰ হোৱা নাই৷ তেতিয়াই কবৰবোৰ আজি আমি দেখিবলৈ পােৱাৰ দৰে ইটা গাঁথি সাজি দিয়া হৈছে, ফুটপাথ পকী কৰা হৈছে, এলেকাটো দেৱালেৰে ঘেৰি পেলোৱা হৈছে৷ চৌহদৰ সৌন্দৰ্যবৰ্ধন, সংৰক্ষণ ইত্যাদি কৰা হৈছে৷

পোনে পোনে সোমাই গৈ খটখটি বগাই পোৱা স্তম্ভৰ মাজত মাৰ্বলৰ ফলক এখন৷ বগা টাইল্‌ছৰ মাজত জিলিকি থকা ক'লা ফলকখনত ষ্টীলৱেল পথৰ বিষয়ে এনেদৰে পঢ়িবলৈ পালোঁ… The Stilwell Road project once termed as ‘Impossible Engineering Pipe Dream’ was not mere an engineering feat accomplished but a sage of valour, grit and determination. It stands as a testament to the men responsible and the indomitable human spirit that made it possible. This memorial is dedicated to the officers and men who gave their lives that the Stilwell Road be accomplished. তুলনামূলকভাৱে অকণমান ডাঙৰ জোখৰ আখৰেৰে লিখা একেবাৰে তলৰ শাৰীটোৱে বিশেষভাৱে মনোযোগ আকৰ্ষণ কৰিলে… Boldest measures are the safest. ভাবি ভাল লাগিল যে ষ্টীলৱেল পথৰ এছোৱা আমি এই যাত্ৰাত স্বচক্ষে দেখিলোঁ৷ এতিয়া এই গণ-সমাধি চাই আছোঁ৷

এই ঠাইডোখৰ তাহানিতে বাৰু কেনেকুৱা আছিল? যুদ্ধত নিহত হোৱা সৈনিকৰ উপৰি ভাৰত আৰু বাৰ্মাত পথ নিৰ্মাণত প্ৰাণ আহুতি দিয়া শ্ৰমিকসকলৰ মৃতদেহ পেলাবলৈ এই স্থান ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল৷ তাহানিৰ লিডু ৰ’ডেদি বাৰ্মাৰ ম্যিটকিনালৈ খোজ কাঢ়ি যাওঁতে বহুসংখ্যক সৈনিকে বেমাৰ-আজাৰ, প্ৰাকৃতিক পৰিঘটনা, যুদ্ধত পৰি প্ৰাণ হেৰুৱাইছিল৷ ১৯৪২ চনত মাৰ্ঘেৰিটাত প্ৰতিষ্ঠিত বেছ হাস্পতাল, ১৯৪৩ চনৰ ৩ এপ্ৰিলত লিডুত নামদাং নদীৰ কাষত মুকলি কৰা সামৰিক বাহিনীৰ টুৱেণ্টিয়েথ জেনেৰেল হাস্পতাল, লিডুৰ ১৪ ইভাকুৱেচন হাস্পতাল বা ১১১ ষ্টেচন হাস্পতালত সৈন্যৰ চিকিৎসা কৰা হৈছিল৷ হাস্পতালৰ উপৰি চীন-ব্ৰহ্মদেশ-ভাৰত ৰণক্ষেত্ৰৰ মৃতদেহবোৰ এই নিৰ্দিষ্ট জেগাখিনিলৈকে কঢ়িয়াই অনা হৈছিল তেতিয়া৷

শেহতীয়া উন্নয়ন কাৰ্যৰ অন্তৰ্গত গছ-গছনিৰে পৰিপূৰ্ণ এলেকাটোত থকা সমাধিবোৰৰ মাজলৈ পদপথ সাজি দিয়া হৈছে৷ পদপথৰ দাঁতিত দণ্ডায়মান ক’লা ব’ৰ্ড এখনত এইদৰে লিখা দেখিলোঁ… WORLD WAR TWO CEMETERY : These graves bear silent testimony to those soldiers, unlisted workers and labours who ventured into virgin jungle amid blistering heat, and laid down their lives in the line of duty during the second world war, whilst part of the all forces against the Imperial Japanese Army. ‘Their names liveth forever more’. এইখিনি পঢ়াৰ লগে লগে মনলৈ শ্ৰদ্ধাঞ্জলিৰ ভাব এটা আপোনা-আপুনি আহি যায়৷

সমাধি-ক্ষেত্ৰখনৰ ভিতৰৰ এটা উল্লেখযোগ্য সমাধি হ’ল মেজৰ ছিয়াও ঝু-কিঙৰ সমাধি৷ তুলনামূলকভাৱে ডাঙৰ তেওঁৰ সমাধিৰ এপিটাফত চীনা ভাষাত কিবাকিবি লিখা আছে৷ পঢ়িব এজনেও নাজানো৷ কাষতে ইংৰাজীত থকা, খুব সম্ভৱ তৰ্জমা কৰা লেখাখিনি পঢ়ি চালোঁ৷ EPITAPH-I : MAJOR HSIAO CHU CHING, Company Commander of 2^nd Company 2^nd Battalion of 10^th Regiment, Independent Engineers of Chinese Army stationed in India. He was born in July 1913 at Wei Country of Hapeh Province and died in December 1943. ভালেমান চীনা লোকে সেই সময়ত প্ৰাণ হেৰুৱাইছিল৷ তেওঁলোকৰ অনুসন্ধানত মাজে মাজে চীনৰ পৰা অঙহী-বঙহী আহি ওলােৱাৰ খবৰ আমি সংবাদ মাধ্যমত শুনা পাই আহিছোঁ৷

বিশ্বযুদ্ধৰ সময়ত ছহিদ হোৱা সৈনিকৰ সমাধিস্থল নিৰ্মাণ হৈছিল লিডুৰ ইটা উদ্যোগৰ পৰা অনা ইটাৰে৷ জাগুনৰ উদয়পুৰতো এখন সমাধি-ক্ষেত্ৰ আছে৷ ডিগবৈত মিত্ৰ বাহিনীৰ সমাধি-ক্ষেত্ৰ আছে৷ বিশ্বযুদ্ধৰ অৱসৰপ্ৰাপ্ত সৈনিক ব্যক্তি, যুদ্ধৰ আলেখলেখ দেখা বা আংশিক প্ৰত্যক্ষদৰ্শী জীৱিত লোক মাৰ্ঘেৰিটা, কেটেটং, লেখাপানী আদিত আজিও আছে৷ (আগলৈ)